اقدامات تامینی و تربیتی در قانون مجازات اسلامی جدید

بررسی اقدامات تامینی و تربیتی در قانون مجازات اسلامی جدید و قدیم

اقدامات تامینی و تربیتی
اقدامات تامینی و تربیتی در قانون مجازات اسلامی جدید
اقدامات تامینی و تربیتی اطفال و نوجوانان
تحقیق در مورد اقدامات تامینی و تربیتی
ماهیت اقدامات تامینی و تربیتی
اقدامات تامینی و تربیتی از دیدگاه اسلام
ارکان و شرایط اقدامات تامینی و تربیتی
آثار اقدامات تامینی وتربیتی در قانون مجازات اسلامی
پایان نامه اقدامات تامینی و تربیتی

رفتن به سایت اصلی

اقدامات تأمینی و تربیتی به عنوان تدابیر ضروری برای جلوگیری از تکرار جرم گاه در کنار وگاه در قبل یا بعد از اعمال مجازات ها کوشش در اصلاح و باز اجتماعی شدن بزهکاران دارد . باتوجّه به اهمیّت تدابیر تأمینی و تربیتی برای اصلاح مجرم وبازگشت او به آغوش اجتماع ، قانونگذاری صحیح و منطقی و منطبق با پیشرفتهای انجام شده در این زمینه ضرورت پیدا می کند.

 

 

در قانون مجازات اسلامی1370، در موارد کمی این اقدامات در قالب آزادی مشروط، تعلیق اجرای مجازات  ، ضبط آلات وادوات جرم ( اشیاء خطرناک) ، مجازات های بازدارنده و تتمیمی و همچنین در زمینه اطفال بزهکار (به صورت ناقص وبسیار کم)و مجنون  پیش بینی شده بود . در قانون جدید مجازات اسلامی ، باتوجّه به اهمیّت این اقدامات و همچنین نقایصی که در این زمینه در قانون مجازات اسلامی  وجود داشت ، مقنّن گام بلندی را در زمینه پذیرش انواع زیادی  از این اقدامات در مورد مجرمان برداشته است؛ 

 

 

به نحوی که اقدامات تأمینی و تربیتی را پیش بینی کرده است که در قانون مجازات اسلامی سابقه نداشته است. برای مثال اقدامات تأمینی و تربیتی عامی مانند تعویق صدور حکم ، نظام نیمه آزادی ، مجازات های تعزیری وتکمیلی ، مجازات اشخاص حقوقی ، مجازات های جایگزین حبس و اقدامات تأمینی و تربیتی خاص مانند الزام به خدمات عمومی ، توقیف وسایل ارتکاب جرم یارسانه یا مؤسسه دخیل در ارتکاب جرم ،الزام به تحصیل ،انتشارحکم محکومیت بعنوان مجازاتی مستقل،حرفه آموزی و اشتغال به حرفه ای خاص ،گذراندن دوره یا دوره های خاص آموزش ویادگیری مهارتهای اساسی زندگی یا شرکت در دوره های تربیتی ،اخلاقی، مذهبی ،تحصیلی و ورزشی و.. 

 

از طرف دیگر در قانون مجازات اسلامی1370،  نقایص وتناقض هایی در مورد این اقدامات وجود داشت که در ق.م.ا 1392 سعی شده است این نقایص برطرف شود.می توان مهّم ترین تغییر را پیش بینی اقدامات تأمینی و تربیتی  در بیشترجرایم ارتکابی از سوی اطفال ونوجوانان بزهکاردانست . از طرف دیگر در ق.م.ا 1392، مواد قانونی عام پذیرش وقانونی بودن این اقدامات بیشتر از قانون مجازات اسلامی است . در مواد قانونی مختلف مرتبط بااین تدابیر درق.م.ا 1392، تا حد زیادی می توان توجه به فردی کردن این اقدامات را که از اهداف مهم اقدامات تأمینی و تربیتی است  مشاهده کرد.  با پیش بینی انواع این اقدامات تحت نظام نیمه آزادی و جایگزین حبس تا حدزیادی از جمعیّت زندان ها کاسته می شود وتمرکز بیشتری روی اصلاح مجرمان بوجود می آید.                                                                     

 

 

 

 

 

 

 

 

فهرست مطالب
    
مقدمه1
بیان مسئله 1
سوالهای تحقیق1
فرضیه1
پیشین2
اهداف تحقیق 2
ضرورت تحقیق 3
سامانه تحقیق 3

فصل اول مفاهیم اصطلاحی و لغوی وپیشینه 4
مبحث اول مفاهیم 4
گفتار اول مفاهیم لغوی4
الف تأمین4
بتربیت5
گفتار دوم مفاهیم اصطلاحی7
الفمفهوم اصطلاحی تربیت7
ببررسی تعاریف اقدامات تأمینی و تربیتی 10
جاهداف اقدامات تأمینی و تربیتی 13
1پیشگیری از جرم و اصلاح مجرم 13
2جانشین کردن مجازات با اقدامات تأمینی و تربیتی 13
دویژگی ها وخصایص اقدامات تأمینی و تربیتی 14
اول نداشتن رنگ اخلاقی14
دومنامعیّن بودن مدت14
سومقابلیت تجدیدنظر دائمی15
پنجم تحقیر آمیز نبودن 16
ششم رنج آور نبودن 16
هفتم جبران ضرروزیان ناشی از جرم17
راقسام اقدامات تأمینی و تربیتی 17
مبحث دوم پیشینه اقدامات تأمینی و تربیتی 18
گفتار اوّل بررسی اقدامات تأمینی و تربیتی
 قبل از پیروزی انقلاب اسلامی 18
گفتار دوّم اقدامات تأمینی و تربیتی 
پس از پیروزی انقلاب اسلامی22
گفتار سوّم پیشینه اقدامات تأمینی و تربیتی از دیدگاه اسلام 26

فصل دوم ارکان و شرایط اقدامات تأمینی و تربیتی 29
مبحث اول ارکان اقدامات تأمینی و تربیتی 29
گفتار اول ارکان عام حقوقی اقدامات تأمینی و تربیتی 
در قانون مجازات اسلامی 1392وقانون مجازات اسلامی137029 
الفلزوم ارتکاب جرم 29
بلزوم مسئولیت کیفری34
1صغار و مجانین 35
11 صغار35
21 مجانین 41
121 جنون در قانون مجازات اسلامی 41
221جنون ومسئولیت کیفری درقانون
 مجازات اسلامی 139243
2اشخاص حقوقی46
12 نظرات مختلف در مورد
 مسئولیت کیفری اشخاص حقوقی46
22رویکرد قانون مجازات اسلامی 1370
در قبال مسئولیت کیفری اشخاص حقوقی47
32پذیرش مسئولیت کیفری  اشخاص حقوقی
 درقانون مجازات اسلامی 139249
گفتار دوم ارکان خاص و قانونی اقدامات تأمینی و تربیتی 51
الفقانونی بودن اقدامات تأمینی و تربیتی 51
1اصل قانونی بودن اقدامات تأمینی و تربیتی
 در قانون مجازات اسلامی1370 و قانون مجازات اسلامی 139052
ب رکن مادّی اقدامات تأمینی و تربیتی 55
1جرایمی که در آنها می توان از ابتدا
 اقدامات تأمینی و تربیتی مورد استفاده قرار گیرد 55
2جرایمی که با شرایط ویژه مشمول
 اقدامات تأمینی و تربیتی می شوند60
3جرایمی که امکان اجرای اقدامات تأمینی 
درباره آنها وجود ندارد63
مبحث دوم شرایط اعطای اقدامات تأمینی وتربیتی65
گفتار اول شرایط ماهوی اعطای اقدامات تأمینی و تربیتی65
الفشرط وجود حالت خطرناک65
بشرط سابقه ارتکاب جرم وخطرارتکاب جرم در آینده 67
جبررسی جرایمی که در مورد آنها اقدامات تأمینی و تربیتی     
اعمال می شود وشرایط اجرای اقدامات تأمینی و تربیتی 68
دتناسب میان جرم و اقدامات تأمینی و تربیتی 73
گفتاردوم شرایط قضایی اعطای اقدامات تأمینی و تربیتی 75            
الفاختیاری یااجباری بودن اقدامات تأمینی و تربیتی در
قانون مجازات اسلامی1370 و قانون مجازات اسلامی 139276
1اختیاری بودن اقدامات تأمینی و تربیتی76
2اجباری بودن اقدامات تأمینی و تربیتی 78
بدادگاه صالح به اعطای اقدامات تأمینی و تربیتی
 در قانون مجازات اسلامی1370 و قانون مجازات  اسلامی 139281
جوجود مراکز مخصوص برای اجرای اقدامات تأمینی و تربیتی86

 

فصل سوم آثار کیفری ،مدنی،فرهنگی واجتماعی اقدامات تأمینی وتربیتی در قانون مجازات اسلامی1370 و قانون مجازات اسلامی 1392
مبحث اول آثار کیفری اقدامات تأمینی و تربیتی89
گفتار اول اقدامات تأمینی و تربیتی مربوط به مکان 89
الفاقدامات تأمینی و تربیتی مکانی در قانون مجازات 
اسلامی1370 و قانون مجازات اسلامی  139289
1تبعید ،ممنوعیت از اقامت یا اجبار به اقامت90
2اقدامات تأمینی مکانی مربوط به اطفال بزهکار در
قانون مجازات اسلامی 139295
3منع خروج اتباع ایران واخراج بیگانگان 95
گفتاردوم آثار کیفری اقدامات تأمینی و تربیتی (محروم کننده )
محرومیت از حقوق اجتماعی وممنوعیت شغلی97
1محرومیت از حقوق اجتماعی97
الفمحرومیت از حقوق اجتماعی بعنوان مجازات اصلی در 
قانون مجازات  اسلامی 1370 و قانون مجازات  اسلامی 139098
بمحرومیت ار حقوق اجتماعی بعنوان مجازات تکمیلی 
وتبعی در قانون مجازات اسلامی 1370 وقانون مجازات اسلامی 139298
جمحرومیت از حقوق اجتماعی بعنوان مجازات تبعی                                               
در قانون مجازات اسلامی 1370 و قانون مجازات اسلامی 1392 99
2ممنوعیت ومحرومیت شغلی103
الفممنوعیت شغلی عام در قانون مجازات اسلامی 1370و قانون مجازات اسلامی 1392104
بممنوعیت شغلی خاص در قانون مجازات اسلامی 1370  و قانون مجازات اسلامی 1392 106

گفتارچهارم «آثارکیفری اقدامات تأمینی  نگهداری 
اشیاء و بستن موسسات 109
الفضبط اشیا خطرناک 109
ببستن موسسات جرم زا 114
گفتار پنجم آثار کیفری اقدامات تأمینی و تربیتی 
مربوط به بازپروری (تربیتی و درمانی)115
الفاقدامات تربیتی116
باقدامات درمانی122
1اقدامات درمانی مجانین122
1جنون در زمان ارتکاب جرم وبعد از آن123
12جنون پس از ارتکاب جرم در جرایم حدی 126
2اقدامات درمانی معتادین 127
3حرفه آموزی واشتغال 128
گفتار ششم اقدامات تأمینی و تربیتی کنترل کننده و نظارتی130
گفتارهفتم آثارکیفری انتشارحکم132
مبحث دوم آثار مدنی اقدامات تأمینی وتربیتی135
گفتاراوّل محرومیت از حق ولایت ،قیمومت و نظارت135
گقتاردوّم انتشارحکم136
مبحث سوم آثار اجتماعی اقدامات تأمینی و تربیتی136
گفتار اول پیشینه ومنافع کار عام المنفعه 136
گفتار دوم کار عام المنفعه در قانون مجازات اسلامی 1392138
گفتار سوم انجام کار عام المنفعه درسایر کشورها142
مبحث چهارم آثار فرهنگی اقدامات تأمینی وتربیتی143
گفتار اول آثار فرهنگی شرعی و دینی اقدامات تأمینی
وتربیتی 144
گفتار دوم آثار فرهنگی دیگر147
نتیجه گیری 150
پیشنهادات 152
منابع154

فهرست  علائم واختصارات 
قما   قانون مجازات اسلامی
قاقانون اساسی   

 

جامعه ای که از وقوع جرم دچار آسیب شده، انتظار مجازات مجرم را می کشد. مردم شخصی را که از قوانین تعدی کرده است مستحق کیفر می دانند و معیار و ملاک این استحقاق همان عمل و رفتاری است که وی مرتکب شده است. از قرن ها پیش نیز تنها کارکرد نظام کیفری همین بوده است که بزهکار را به سزای اعمال مجرمانه اش برساند.

اما از اواخر قرن نوزدهم و اوایل قرن بیستم، علاوه بر عمل مجرمانه، «شخصیت بزهکار» نیز مورد توجه دانشمندان حقوق کیفری و قضات قرار گرفت. برای نخستین بار شخصی که ارتکاب جرم به وی نسبت داده شده بود مورد توجه قرار گرفت و این سؤال در دنیای حقوق مطرح شد که آیا صرف توجه به رفتاری که فرد مرتکب شده، بدون در نظر گرفتن شرایطی که وی را به سوی جرم سوق داده است، کارایی لازم را دارد؟ آیا صرف توجه به عمل مجرمانه و مجازات او متناسب با این عمل، موجب می شود که او به زشتی و قبح عمل خود پی ببرد و با تکرار جرم دوباره جامعه را در خطر نیندازد؟ با مطرح شدن این گونه مسائل، راه حل های نوینی وارد قوانین کیفری شدند تا علاوه بر توجه به شخصیت فرد، به شکل مناسب تری امنیت جامعه را تأمین کنند. ازجمله ی این راه حل ها ورود نهادی به نام «اقدامات تامینی و تربیتی» به عرصه ی حقوق و قوانین بود. نهادی که تلاش می کند با توجه بیشتر به بزهکار، به اصلاح وی بپردازد و تنها به طرد و مجازات او اکتفا نکند و علاوه بر حفظ جامعه، مجرم را دوباره به اجتماع بازگرداند.

در تعریف اقدامات تامینی و تربیتی می توان گفت: بر اثر وقوع جرم و متناسب با شخصیت مجرم و عللی که موجب ارتکاب جرم توسط وی شده است، تدابیر و اقداماتی به کار برده می شود تا او بهبود پیدا کند و علاوه بر پی بردن به قبح عمل خود، بتواند دوباره با اجتماع سازگار شود و به جامعه بازگردد. به طور مثال وقتی نوجوانی مرتکب جرم سرقت می شود، اگر تنها به دنبال مجازات وی باشیم، او را به زندان می اندازیم تا با سزای عمل دزدی که در گذشته مرتکب شده است روبه رو شود، بدون آنکه بدانیم با مجازاتی که برای او تدارک دیده ایم به مسیر درست باز می گردد یا نه. اما هنگامی که با رویکرد اقدامات تامینی و تربیتی پیش برویم، تنها به مجازات اکتفا نمی کنیم؛ بلکه تلاش می کنیم با نظارت بر رفتار نوجوان بزهکار و قرار دادن او در محیطی متفاوت از محیط آسیب زای زندان (به طور مثال کانون اصلاح و تربیت)، علاوه بر نشان دادن قبح و زشتی عملی که مرتکب شده است، او را به جامعه ای که از آن فاصله گرفته است بازگردانیم. با این تدابیر، هدف نهایی اقدامات تامینی و تربیتی، یعنی حفظ جامعه از خطراتی که آن را تهدید می کند نیز تأمین می شود.

اقدامات تامینی و تربیتی شامل حال چه کسانی می شود

به طور کلی اقدامات تامینی و تربیتی مبتنی بر وجود «حالت خطرناک» در فرد است. بدین معنی که ما با کشف این واقعیت که فردی برای جامعه خطرناک است این اقدامات را در مورد وی اعمال می کنیم. به طور مثال، قانونگذار می تواند فرد معتادی را که به مواد مخدر یا روانگردان اعتیاد دارد و رفتار او تحت تأثیر مواد مخدر است، شخصی دارای حالات خطرناک بداند که باید در محیطی مناسب و به دور از جامعه، مانند کمپ های ترک اعتیاد، به اصلاح او پرداخت؛ زیرا رها کردن او ممکن است موجب مهیا شدن شرایط لازم برای ارتکاب جرم شود و به جامعه و اعضای آن آسیب بزند. مثال دیگر، شخصی است که چندین بار مرتکب جرائم مختلف شده و به عبارتی سابقه دار است. مجرمین سابقه دار غالبا توسط مردم به عنوان افرادی خطرناک دیده می شوند که قانونگذار تلاش می کند برای جلوگیری از آسیب هایی که ممکن است این افراد به جامعه وارد کنند تدابیری به غیر از صرف مجازات بر آنها اعمال کند.

همان طور که می دانیم مجازات شامل حال افرادی می شود که دارای ویژگی هایی از جمله عقل، بلوغ، اختیار و … هستند. بنابراین مجازات شامل حال خردسالان و مجانین نمی شود، اما اِعمال اقدامات تامینی و تربیتی نیازی به دارا بودن این ویژگی ها ندارد و می توان بر اطفال و نوجوانان و مجانین نیز این اقدامات را اعمال کرد؛ زیرا آنچه در اقدامات تامینی و تربیتی اهمیت دارد، حفاظت از جامعه است. پس حتی مجنون و دیوانه ای که از خود اختیاری ندارد و از نظر مردم و جامعه در قبال رفتار خود مسئول نیست، نیز باید به دلیل خطراتی که توسط او ممکن است جامعه را تهدید کند تحت حفاظت قرار گیرد.

نکته ای که در خصوص اقدامات تامینی و تربیتی باید مورد توجه قرار داد آن است که این اقدامات لزوما باید توسط قانون تصریح شده و شرایط اعمال آن به دقت در قوانین مورد اشاره قرار گرفته باشند. پس نمی توان به بهانه ی حفظ جامعه و کشف حالات خطرناک به حقوق و آزادی های مشروع شهروندان تعرض کرد.

حال باید به سراغ نظام حقوقی ایران برویم تا ببینیم قوانین داخلی تا چه میزان به این نهاد نوین توجه کرده اند.

سابقه ی اقدامات تامینی و تربیتی در حقوق ایران

در سال 1339 لایحه ی قانونی اقدامات تامینی به تصویب رسید که می توان این قانون را مبدأ ورود این نهاد نوین در نظام حقوقی ایران دانست. اما عمر این قانون با تصویب قانون مجازات اسلامی سال 92 به پایان رسید و در ماده ی 728 قانون سال 1339 نسخ صریح گردید. در قانون مجازات اسلامی 92 در مواد 88 تا 95 راجع به اطفال و نوجوانانِ بزهکار و در ماده ی 150 راجع به مجانین، در مورد اقدامات تامینی و تربیتی تصریح شده است. مهم ترین اقدامی که در مورد اطفال و نوجوانان بزهکار به کار برده می شود نگهداری آنان در «کانون اصلاح و تربیت» است.

تعریف کانون اصلاح و تربیت در ماده ی 525 قانون آیین دادرسی کیفری مصوب 1392 مورد اشاره قرار گرفته است: «کانون های اصلاح و تربیت اماکنی هستند که برای نگهداری و تربیت اطفال و نوجوانانِ موضوع این قانون توسط سازمان زندان ها و اقدامات تامینی و تربیتی کشور در مراکز استان ها و به تناسب نیاز و ضرورت با تشخیص رئیس قوه ی قضاییه در سایر مناطق کشور ایجاد شده اند و یا ایجاد می شوند.»

در ماده ی 150 این قانون نیز در خصوص اعمال اقدامات تامینی و تربیتی راجع به افراد مجنون، چنین مقرر گردیده است: «هرگاه مرتکب جرم در حین ارتکاب، مجنون باشد یا در جرایم موجب تعزیر پس از وقوع جرم مبتلا به جنون شود، چنانچه جنون و حالت خطرناک مجنون با جلب نظر متخصص، ثابت و آزاد بودن وی مخل نظم و امنیت عمومی باشد به دستور دادستان تا رفع حالت خطرناک در محل مناسب نگهداری می شود. شخص نگهداری شده یا خویشاوندان او می توانند در دادگاه به این دستور اعتراض کنند که در این صورت، دادگاه با حضور معترض، موضوع را با جلب نظر کارشناس در جلسه اداری رسیدگی می کند و با تشخیص حالت خطرناک در مورد خاتمه اقدام تامینی و در غیر این صورت در تأیید دستور دادستان، حکم صادر می کند. این حکم قطعی است ولی شخص نگهداری شده یا خویشاوندان وی، هرگاه علائم بهبود را مشاهده کردند حق اعتراض به این حکم را دارند. این امر مانع از آن نیست که هرگاه بنا به تشخیص متخصص بیماری های روانی، مرتکب درمان شده باشد برحسب پیشنهاد مدیر محل نگهداری او دادستان دستور خاتمه اقدام تامینی را صادر کند».

با توجه به این توضیحات، اقدامات تامینی و تربیتی در نظام حقوقی ما تنها در مورد اطفال و نوجوانان بزهکار و افراد مجنونی که مرتکب جرم شده اند اعمال می شود.

تهیه شده در:  chetor.com