خلاصه کتاب کوتاه هنر نقاشی در ایران
کتاب «هنر نقاشی ایران از آغاز تا اسلام» نوشته حسن افشاری به بررسی نقاشی‌های ایران پیش از اسلام می‌پردازد. این اثر با تحلیل نقوش سفالی دیوارنگاره‌ها و آثار غارنگاری سیر تحول هنری ایران را در دوران پیش از اسلام نشان می‌دهد. افشاری با استفاده از منابع تصویری و داده‌های تاریخی به تحلیل نمادها رنگ‌شناسی و تأثیرات اجتماعی و مذهبی این آثار می‌پردازد. این کتاب به‌عنوان مرجعی معتبر در حوزه هنر ایران‌شناسی شناخته می‌شود.
خلاصه فصل اول: ایران در گذر تاریخ
با بررسی تاریخ ایران از دوران باستان تا دوران اسلامی آغاز می‌شود. نویسنده در این فصل بر تغییرات و تحولات اجتماعی سیاسی و فرهنگی ایران تأکید دارد که بر هنر نقاشی این سرزمین تأثیر گذاشته‌اند.
در ابتدا تاریخ ایران به دوره‌های مختلف تقسیم می‌شود: دوران پیش از اسلام و پس از اسلام. در این قسمت تاکید اصلی بر ویژگی‌های فرهنگی و هنری دوران‌های باستان مانند هخامنشیان و ساسانیان است. هنرهای ایران در این دوران‌ها بیشتر تحت تأثیر عقاید مذهبی و سلطنتی قرار داشتند و نقاشی به‌ویژه در قالب‌های تزیینی بر روی سفال‌ها دیوارها و اشیای فلزی متداول بود.
در بخش بعدی نویسنده به تاریخ اسلام در ایران و تأثیرات آن بر هنر نقاشی اشاره می‌کند. در این دوران هنرمندان ایرانی با تکیه بر آموزه‌های اسلامی سبک‌های جدیدی در نقاشی ایجاد کردند. تأثیرات فرهنگی و دینی که از سوی خلافت‌های اسلامی و امپراتوری‌های همسایه وارد ایران شد موجب تغییرات چشمگیری در شیوه‌های نقاشی ایرانی شد. نقاشی‌های مینیاتوری و تذهیب به‌عنوان سبک‌های شاخص این دوره شناخته می‌شوند.
نویسنده سپس به تحولات هنری در دوران صفویه اشاره می‌کند. در این دوران هنر نقاشی ایران به اوج خود رسید و مینیاتورهای شاهکار در دربار صفویان به‌ویژه در مراکز هنری مانند اصفهان خلق شد. نقاشی در این دوره به‌عنوان وسیله‌ای برای بیان قدرت و عظمت پادشاهان صفوی همچنین نمایانگر ویژگی‌های فرهنگی و مذهبی آن دوران بود.
در نهایت فصل به تغییرات هنر نقاشی ایران در دوران‌های بعدی پرداخته و نحوه تأثیرگذاری تحولات سیاسی و اجتماعی بر شیوه‌های هنری را مورد بررسی قرار می‌دهد. همچنین تأثیرات خارجی و ارتباطات فرهنگی ایران با کشورهای مختلف همچون امپراتوری‌های عثمانی و هند بر رشد و تحولات هنر نقاشی ایران تأثیرگذار بوده است.
این فصل به‌طور کلی به ارائه یک نگاه تاریخی جامع از وضعیت هنر نقاشی در ایران می‌پردازد و نشان می‌دهد که چگونه تاریخ فرهنگ و سیاست‌های مختلف بر تکامل هنر نقاشی در این سرزمین تأثیرگذار بوده‌اند.
خلاصه فصل دوم: هنر سلجوقیان و ایلخانان
در این فصل به بررسی تحولات هنر نقاشی در دوران سلجوقیان و ایلخانان پرداخته می‌شود. هنر این دوره‌ها که با تغییرات سیاسی فرهنگی و اجتماعی همراه بود به‌ویژه در زمینه‌های تزیینات معماری مینیاتور و نقاشی‌های مذهبی تأثیرات قابل توجهی به جا گذاشت.
هنر در دوران سلجوقیان
سلجوقیان به عنوان حاکمان اصلی ایران در قرون 11 و 12 میلادی تحولات مهمی را در عرصه هنر به‌ویژه در نقاشی ایجاد کردند. نقاشی‌های سلجوقی بیشتر در قالب تزیینات معماری نسخه‌نویسی و مینیاتورهای کتاب‌های دینی و علمی مشاهده می‌شد. این نقاشی‌ها بیشتر به‌صورت انتزاعی و هندسی بودند و تأثیرات مهمی از هنرهای اسلامی پیشین داشتند. هنر سلجوقیان به ویژه در تزئین مساجد و مقابر با استفاده از کاشی‌های رنگی و گچبری‌های پیچیده مشهور است.
نقاشی‌های موجود در نسخ خطی از جمله نسخه‌های قرآن و کتب دینی استفاده از رنگ‌های پررنگ و طراحی‌های دقیق و پیچیده را نشان می‌دهند. در این دوره تزیینات مینیاتوری به‌طور عمده برای ایجاد فضاهای مذهبی و شیوۀ زندگی در دربارها به کار می‌رفت.
هنر در دوران ایلخانان
دوره ایلخانان (قرون 13 و 14 میلادی) که با حملات مغولان به ایران آغاز شد به‌عنوان یکی از دوران‌های مهم در تاریخ هنر ایران شناخته می‌شود. در این دوران تأثیرات هنر چینی و مغولی به‌ویژه در مینیاتورها و نقاشی‌های کتاب‌ها مشهود است. هنر ایلخانی با ورود عناصر جدید از فرهنگ‌های آسیای مرکزی و چین تغییرات قابل توجهی در نقاشی ایران ایجاد کرد.
مینیاتورهای ایلخانی معمولاً با دقت و جزئیات زیاد به نمایش صحنه‌های تاریخی مذهبی و اساطیری پرداخته‌اند. در این دوره استفاده از رنگ‌های زنده و درخشان و پرداختن به جزئیات بسیار ریز در نقش‌نگاری‌ها ویژگی‌های بارز این دوره به شمار می‌رود. علاوه بر این در دوران ایلخانان نقاشی‌های کتاب‌ها به‌ویژه در زمینه‌های علمی و تاریخی رشد یافت و نسخه‌های خطی به‌شکل بسیار ظریف و هنرمندانه تزئین شدند.
هنر ایلخانان با ترکیب فرهنگ‌های مختلف به‌ویژه مغول و ایرانی دوره‌ای غنی و پویا را در تاریخ هنر ایران رقم زد. از جمله مهم‌ترین ویژگی‌های هنری این دوره ایجاد تغییرات در طراحی و استفاده از هنرهای مختلف مانند تذهیب طراحی و نقاشی بود که به تدریج باعث شکل‌گیری سبک‌های جدید در نقاشی ایرانی شد.
در پایان این فصل می‌توان گفت که هنر سلجوقیان و ایلخانان نه‌تنها در شکل‌گیری هنر نقاشی ایران تاثیرگذار بود بلکه پایه‌گذار تحولات عظیم هنری در دوره‌های بعدی نیز گردید. این دوران به‌ویژه در زمینه نقاشی‌های مینیاتوری نقاشی‌های کتاب‌ها و تزیینات معماری اثرات زیادی بر تاریخ هنر ایران گذاشت.
بیشتر بخوانید: سکانس برتر سریال کتاب خانوادگی گو
خلاصه فصل سوم: هنر تیموریان
به بررسی هنر دوره تیموریان اختصاص دارد. این فصل به‌طور ویژه به ویژگی‌های هنری و نقاشی در دوره تیموریان و تأثیرات فرهنگی آن بر هنر ایران پرداخته است.
دوره تیموریان که از قرن پانزدهم میلادی آغاز شد با تأسیس حکومت تیموریان توسط تیمور لنگ در آسیای مرکزی و ایران آغاز گردید. این دوران در تاریخ هنر ایران به‌ویژه در زمینه‌های نقاشی خوشنویسی و معماری به‌عنوان دوره‌ای مهم شناخته می‌شود. در این فصل ابتدا به موقعیت تاریخی و سیاسی تیموریان پرداخته شده است که در آن تأثیرات فرهنگ‌های مختلف از جمله ایرانی مغولی و عربی در کنار یکدیگر شکل گرفت.
هنر تیموریان با تأسیس کارگاه‌های هنری در شهرهایی مانند سمرقند و هرات آغاز شد. این کارگاه‌ها به تولید آثار هنری منحصربه‌فردی از جمله نسخه‌های خطی مزین به مینیاتورها پرداختند. نقاشی تیموری که بیشتر تحت تأثیر سبک‌های ایرانی و مغولی قرار داشت در آن دوران به اوج شکوفایی خود رسید.
در زمینه نقاشی تیموریان از شیوه‌های سنتی ایرانی بهره بردند اما به‌طور ویژه به انتقال تصاویری از زندگی دربار و طبیعت پرداختند. نقاشان تیموری بیشتر در خلق نقاشی‌های تزیینی و تجسمی از صحنه‌های تاریخی جنگ‌ها و شکارها تمرکز داشتند. این نقاشی‌ها به‌طور عمده به‌صورت مینیاتور در کتاب‌های نفیس و نسخه‌های خطی مزین می‌شدند.
یکی از ویژگی‌های مهم هنر تیموریان تأکید بر واقع‌گرایی و جزئیات دقیق در نقاشی‌ها است. در این دوران نقاشان سعی کردند تا در تصویرسازی‌های خود نه تنها زیبایی‌های طبیعی را به نمایش بگذارند بلکه به ابراز احساسات و حالات درونی شخصیت‌های نقاشی نیز پرداخته و صحنه‌های پیچیده و پویا خلق کردند. این توجه به جزئیات و واقع‌گرایی از خصوصیات بارز هنر تیموریان به‌شمار می‌آید.
همچنین در این فصل اشاره شده است که هنرمندان تیموری برخلاف پیشینیان خود به نقاشی‌های مذهبی و دینی کمتر توجه داشتند و بیشتر به تصاویر دنیوی و تاریخی گرایش پیدا کردند. این تغییر در جهت‌گیری هنری تأثیرات زیادی بر توسعه هنر ایران در قرون بعدی گذاشت.
در نهایت فصل سوم کتاب به تحلیل آثار برجسته‌ای از هنر تیموریان پرداخته که از جمله مهم‌ترین آنها می‌توان به نقاشی‌های کتاب‌های نسخه‌دار و دیوارنگاری‌های کاخ‌ها اشاره کرد. این آثار نه تنها از نظر هنری اهمیت دارند بلکه به‌عنوان منبعی برای درک تاریخ و فرهنگ آن دوران نیز ارزشمند هستند.
این فصل به‌طور کلی ویژگی‌های هنر تیموریان را به‌عنوان نقطه‌عطفی در تاریخ هنر نقاشی ایران معرفی می‌کند که با تلفیق سبک‌های مختلف فرهنگی و هنری شکوفایی ویژه‌ای را در هنر ایران به‌وجود آورد.
خلاصه فصل چهارم: هنر صفویان
به بررسی هنر دوره صفویان اختصاص دارد که یکی از مهم‌ترین و شکوفاترین دوره‌های تاریخ هنر ایران به شمار می‌آید. این دوره با تأسیس حکومت صفویان در سال 1501 میلادی آغاز می‌شود و تا نیمه قرن هجدهم ادامه می‌یابد. هنر صفویان در این فصل به‌ویژه در دو جنبه‌ی مهم یعنی نقاشی و معماری مورد توجه قرار می‌گیرد.
- زمینه‌های تاریخی و فرهنگی
در ابتدای فصل به شرایط سیاسی و اجتماعی ایران در دوران صفویان اشاره می‌شود. تأسیس حکومت صفویان در شرایطی بود که ایران از نظر فرهنگی و هنری نیاز به بازسازی و شکوفایی داشت. صفویان با تأسیس دولت مرکزی قدرتمند زمینه را برای رشد و تعالی هنر فراهم کردند. این دوران با حمایت‌های گسترده‌ی شاهان صفوی از هنر و هنرمندان به‌ویژه در زمینه نقاشی به یکی از درخشان‌ترین دوره‌ها در تاریخ هنر ایران تبدیل شد.
- نقاشی در دوران صفویان
نقاشی صفویان که تحت تأثیر ویژگی‌های دوره‌های قبل از خود بود به‌ویژه از نظر تزیینی و تصویری به اوج خود رسید. شاهان صفوی به‌ویژه شاه عباس اول حمایت‌های فراوانی از هنرمندان داشتند و کارگاه‌های هنری زیادی تأسیس شد. در این دوران نقاشی‌های ایرانی تحت تأثیر نقاشی‌های مکتب تیموری قرار گرفت ولی این نقاشی‌ها سبک و شیوه‌ی خاص خود را پیدا کردند.
ویژگی‌های مهم نقاشی صفویان شامل استفاده از رنگ‌های زنده و شفاف توجه به جزئیات و دقت در تصویرسازی و خلق آثار با مضامین مذهبی و داستانی است. نقاشی‌های این دوره به‌ویژه در نسخه‌های خطی و کتاب‌های تزئینی نقش بسزایی داشتند. هنرمندان برجسته‌ای چون “رضا عباسی” و “میرزا علی” از این دوران به یادگار مانده‌اند که آثارشان همچنان به‌عنوان نمونه‌های عالی از هنر ایرانی شناخته می‌شود.
- آثار مهم و سبک‌شناسی
در این دوره آثار نقاشی در چندین شاخه مختلف ایجاد شدند. یکی از مهم‌ترین آنها نقاشی‌های مذهبی بود که شامل نگاره‌های قرآنی و نقاشی‌های مربوط به سوره‌های مختلف قرآن می‌شد. همچنین نقاشی‌های پرتره‌ای از شاهان و بزرگان نیز رایج بود. در آثار صفوی تأکید خاصی بر بازنمایی طبیعت به‌ویژه مناظر و حیوانات به چشم می‌خورد.
علاوه بر این نقاشی‌های تاریخی و حکایات نیز در این دوره به شدت مورد توجه قرار گرفت. هنرمندان صفوی با استفاده از تکنیک‌های خاص خود موفق به خلق تصاویر جذاب و پرمعنا شدند که نه تنها به عنوان آثار هنری بلکه به‌عنوان ابزارهای فرهنگی برای انتقال مفاهیم مذهبی و تاریخی نیز به کار می‌رفتند.
- نقش کارگاه‌ها و حمایت‌های شاهی
در دوران صفوی کارگاه‌های هنری متعددی در دربار و در شهرهایی چون اصفهان و تبریز ایجاد شد که در آنها هنرمندان به ساخت آثار هنری پرداخته و به‌طور منظم از شاهان صفوی حمایت مالی دریافت می‌کردند. این کارگاه‌ها به‌عنوان مراکز آموزشی و تولیدی برای نقاشان و هنرمندان در سرتاسر ایران عمل می‌کردند.
شاه عباس اول به‌ویژه به هنر نقاشی اهمیت زیادی می‌داد و در زمان سلطنت او اصفهان به مرکز هنرهای تجسمی تبدیل شد. این حمایت‌ها باعث شکوفایی هنری و تولید آثار بی‌نظیر شد که تا به امروز نیز در موزه‌های معتبر دنیا نگهداری می‌شود.
- تأثیرات فرهنگی و جهانی هنر صفویان
در پایان فصل تأثیرات هنر صفویان بر هنرهای اسلامی و غیر اسلامی بررسی می‌شود. هنر نقاشی صفویان نه تنها در ایران بلکه در دیگر کشورهای مسلمان‌نشین و حتی در کشورهای اروپایی نیز تأثیرگذار بود. این تأثیرات در زمینه‌های مختلفی چون طراحی تزیینات معماری و تولید نسخه‌های خطی مشهود است.
فصل چهارم کتاب “کوتاه هنر نقاشی در ایران” در نهایت به‌خوبی نشان می‌دهد که هنر صفویان نه تنها دوره‌ای از شکوفایی بی‌سابقه بود بلکه پایه‌گذار تحولی عظیم در تاریخ هنر ایران و جهان شد.
خلاصه فصل پنجم: هنر افشاریه
به بررسی هنر دوران افشاریه می‌پردازد. این دوره که در پی سقوط صفویان و برآمدن نادرشاه افشار در نیمه اول قرن ۱۸ میلادی آغاز شد ویژگی‌های خاصی در هنر و نقاشی ایران به همراه داشت. در این فصل نویسنده به تحولات فرهنگی و هنری این دوران به‌ویژه در زمینه نقاشی پرداخته است.
در دوران افشاریه هنر نقاشی به‌عنوان ابزاری برای تقویت اقتدار سلطنت نادرشاه و تبلیغ ایده‌های سیاسی و نظامی او مورد استفاده قرار گرفت. نادرشاه خود علاقه‌مند به هنر بود و سفارش‌هایی به هنرمندان برای خلق آثار هنری مختلف می‌داد. این دوران اگرچه با بحران‌های سیاسی و جنگ‌های فراوان همراه بود اما در عرصه هنر به ویژه نقاشی تغییرات مهمی را به دنبال داشت.
در این فصل به ویژگی‌های نقاشی‌های این دوره اشاره شده است. یکی از بارزترین ویژگی‌ها استفاده از تکنیک‌های جدید در نگارگری است. نقاشان افشاریه تحت تأثیر تحولات سیاسی و اجتماعی تلاش کردند تا آثار هنری خود را با زبان و شکلی متفاوت از دوره‌های قبل خلق کنند. در این دوران توجه به جزئیات و استفاده از رنگ‌های زنده و درخشان در آثار هنری بیشتر از گذشته مورد توجه قرار گرفت.
علاوه بر این نقاشی‌های افشاریه بیشتر بر موضوعات نظامی و سلطنتی متمرکز بود. تصاویر نبردها پیروزی‌ها و بزرگداشت نادرشاه در آثار هنری این دوره نمود داشت. نقاشی‌های دوره افشاریه به‌ویژه در مقایسه با دوره‌های قبلی مانند صفویه کمتر به مضامین مذهبی یا درباری توجه داشتند و بیشتر بر جنبه‌های نظامی و قدرت شاه توجه داشتند.
در کنار این تحولات هنرمندان افشاریه با رویکردی نوین به ترکیب‌بندی و استفاده از فضا پرداختند. آثار هنری این دوره معمولاً ترکیبی از سبک‌های مختلف بودند که از هر دو سنت ایرانی و غربی بهره می‌بردند. این نوع ترکیب‌سازی تأثیرات خاصی از جهان‌گشایی نادرشاه و ارتباطات فرهنگی او با کشورهای مختلف داشت.
در نهایت این فصل تأکید دارد که هرچند هنر نقاشی در دوران افشاریه تغییرات زیادی را تجربه کرده است اما همچنان از ویژگی‌های سنتی و کلاسیک خود فاصله نگرفت. تغییرات در شیوه‌های نگارگری تأکید بیشتر بر قدرت و پیروزی‌ها و تلاش برای تطابق هنر با شرایط سیاسی و اجتماعی از ویژگی‌های شاخص هنر این دوران به شمار می‌آید.
خلاصه فصل ششم: هنر زندیه و قاجاریه
به بررسی هنر در دوران زندیه و قاجاریه پرداخته است. این فصل با تحلیل ویژگی‌ها و تحولات هنری در این دو دوره تاریخی به جایگاه هنر نقاشی در تاریخ ایران توجه دارد و چگونگی تحول سبک‌ها و تکنیک‌ها را مورد بررسی قرار می‌دهد.
بیشتر بخوانید: چه نکاتی باعث فروش بیشتر کتاب می شود؟
هنر زندیه
دوره زندیه کوتاه مدت بود اما به دلیل وضعیت خاص این دوران تحولات هنری قابل توجهی در آن به وقوع پیوست. در این دوره هنر نقاشی ایران تحت تأثیر سبک‌های ایرانی و اسلامی قرار گرفت اما نیز از جنبه‌های تازه‌ای بهره‌برداری کرد. نقاشی‌های این دوران بیشتر شامل تصاویر سنتی و تزیینی بود که بر روی اشیای مختلف مانند ظروف دیوارها و کتاب‌های خطی به کار می‌رفتند. نقاشی‌های این دوره بیشتر در خدمت تحکیم قدرت سیاسی و مذهبی قرار داشتند و از تکنیک‌های برجسته‌ای همچون استفاده از رنگ‌های زنده و کنتراست‌های روشن و تیره بهره می‌بردند.
هنر قاجاریه
دوره قاجاریه که از اوایل قرن 19 میلادی آغاز شد یکی از دوره‌های طلایی هنر نقاشی ایران به شمار می‌رود. در این دوران هنر نقاشی از تحولاتی درونی و خارجی تاثیر پذیرفت. هنرمندان قاجاری با الهام از هنرهای غربی و به ویژه رنسانس شروع به بازسازی و گسترش سبک‌های جدیدی کردند. در این دوران نقاشی‌های پرتره و منظره‌نگاری به شدت رواج یافت و هنرمندان برای نخستین بار در تاریخ هنر ایران به تصویر کشیدن چهره‌های فردی و وقایع تاریخی را با دقت و واقع‌گرایی بیشتری آغاز کردند.
نقاشی‌های این دوره دارای ویژگی‌هایی چون جزئیات دقیق استفاده از رنگ‌های قوی و تصاویری با نگاه رئالیستی به واقعیت‌های اجتماعی و سیاسی بودند. همچنین در این دوران هنرهای تزئینی همچنان ادامه داشت اما به تدریج تزیینات پیچیده و جزئیات معماری کمتر شده و سادگی در طراحی‌ها بیشتر مورد توجه قرار گرفت. یکی از ویژگی‌های بارز هنر قاجاریه تأثیرات مکتب هنر غربی بود که به نقاشی‌های ایرانی جاذبه و نوآوری جدیدی بخشید.
این فصل در مجموع به تحول و تنوع هنر نقاشی در دوره زندیه و قاجاریه پرداخته و تأثیرات اجتماعی سیاسی و فرهنگی این دو دوره را در شکل‌گیری سبک‌های هنری بررسی می‌کند. به‌طور خاص تحولات هنری در دوران قاجار به‌عنوان یک دوره طلایی و نوین در هنر نقاشی ایران به شمار می‌رود که تأثیرات آن تا به امروز در هنر ایران مشاهده می‌شود.
بیشتر بخوانید: نکات مهم قرارداد چاپ کتاب
خلاصه فصل هفتم: هنر پهلوی‌ها
در دوران سلطنت پهلوی‌ها هنر نقاشی در ایران دچار تحولات گسترده‌ای شد که ناشی از تغییرات اجتماعی فرهنگی و سیاسی آن زمان بود. این دوره به دو بخش تقسیم می‌شود: دوران سلطنت رضاشاه و دوران سلطنت محمدرضاشاه. هر دو دوره با تأکید بر تجدد و ارتباط با فرهنگ‌های غربی ویژگی‌های خاص خود را در هنر نقاشی ایران به وجود آوردند.
در دوره رضاشاه نهادهای دولتی به توسعه هنرهای تجسمی پرداخته و مدارس هنر تأسیس شدند. تأسیس “مدرسه هنرهای زیبای تهران” در سال ۱۳۰۹ و نیز تأسیس “دانشکده هنرهای زیبا” در دانشگاه تهران از مهم‌ترین اقدامات این دوره بود. در این دوران نقاشی ایرانی بیشتر به تأثیرات غربی و به‌ویژه سبک‌های رئالیستی و کلاسیک توجه داشت. نقاشان ایرانی به تدریج تکنیک‌های جدید را در نقاشی خود به‌کار گرفتند و آثار آنها بیشتر به نمایش شخصیت‌های تاریخی و صحنه‌های واقع‌گرایانه می‌پرداخت.
در دوران محمدرضاشاه هنر نقاشی ایران با تغییرات بیشتری روبه‌رو شد. این دوره با رشد و گسترش جامعه هنری و نیز ارتباطات نزدیک‌تر ایران با کشورهای غربی به ترویج سبک‌های مختلف هنری همچون امپرسیونیسم اکسپرسیونیسم و هنر انتزاعی پرداخت. در این زمان هنرمندان ایرانی به نوآوری در هنر و ترکیب سنت‌های ایرانی با هنر مدرن غربی روی آوردند. در کنار آن آثار نقاشی به گونه‌ای گسترش یافت که علاوه بر نمایش جنبه‌های زیبایی‌شناسانه مفاهیم اجتماعی و سیاسی نیز در آن مطرح شد.
در این دوران هنرمندان مهمی همچون کامران دیبا فرامرز پیلارام محمد احصایی و نیکزاد نیکزاد به هنر نقاشی ایران رنگ و بوی جدیدی بخشیدند. همچنین سازمان‌های دولتی نظیر “سازمان فرهنگ و هنر” و “انجمن آثار و مفاخر فرهنگی” در توسعه هنرهای تجسمی نقش داشتند. این نهادها با برگزاری نمایشگاه‌های بین‌المللی و کمک به هنرمندان ایرانی به شناساندن هنر ایران در سطح جهانی کمک کردند.
در نهایت دوره پهلوی‌ها به‌ویژه در دوران محمدرضاشاه شاهد ترکیب هنر ایرانی با تکنیک‌ها و سبک‌های نوین غربی بود. این تحولات باعث شد تا نقاشی ایرانی به مرحله‌ای جدید وارد شود که در آن هم‌زمان با حفظ هویت سنتی از دستاوردهای هنری جهانی بهره برد.
خلاصه فصل هشتم: هنر پس از انقلاب اسلامی
به بررسی تحولات و تغییرات هنر نقاشی در ایران پس از انقلاب اسلامی سال 1979 میلادی می‌پردازد. این فصل در پی تحلیل تأثیرات سیاسی اجتماعی و فرهنگی انقلاب اسلامی بر روند هنر نقاشی در ایران است و به‌ویژه در زمینه‌های محتوا سبک و تکنیک‌های به‌کاررفته در این دوران تحولاتی چشمگیر ایجاد شد.
در ابتدا فصل به تغییرات بنیادین در نگرش نسبت به هنر در دوران پس از انقلاب اشاره می‌کند. انقلاب اسلامی موجب تغییرات چشمگیری در موضوعات و محتوای آثار هنری شد. پس از انقلاب هنرمندان ایرانی به‌ویژه در نقاشی شروع به استفاده از مفاهیم و نمادهای اسلامی کردند. نمادهایی مانند قرآن شخصیت‌های دینی و تصاویر مرتبط با تاریخ اسلام به‌طور گسترده‌ای وارد آثار هنری شدند. این تغییرات به‌ویژه در نقاشی‌های دیواری و تابلوهای مختلف مشهود بود.
در این دوران هنر نقاشی ایران از نظر تکنیک و شیوه‌های اجرایی نیز دچار تحولاتی شد. استفاده از رنگ‌های تیره‌تر و خط‌های هندسی در نقاشی‌ها به‌ویژه در آثار مذهبی و نمادین جایگزین سبک‌های گذشته شد. همچنین در این دوره هنرمندان به‌جای تمرکز بر ویژگی‌های ظاهری و دقیق انسان‌ها بیشتر به ایجاد تصاویری با معانی عمیق و ذهنی پرداختند. تأکید بر سادگی ابهام و عدم استفاده از جزئیات ریز در تصاویر از ویژگی‌های بارز هنر نقاشی این دوران بود.
به‌علاوه فصل هشتم به نقش مؤسسات دولتی و خصوصی در حمایت از هنر نقاشی پس از انقلاب اسلامی پرداخته و بیان می‌کند که دولت‌ها و نهادهای حکومتی به‌ویژه در دهه‌های اول پس از انقلاب با ایجاد فرصت‌ها و فضای هنری هنرمندان را تشویق کردند تا آثار خود را در راستای اهداف انقلاب و ارزش‌های اسلامی تولید کنند. این پشتیبانی‌ها در قالب نمایشگاه‌ها و جوایز هنری امکان رشد و توسعه هنر نقاشی در این دوران را فراهم آورد.
در ادامه فصل به معرفی برخی از هنرمندان برجسته این دوره اشاره می‌کند که آثارشان به‌طور مستقیم تحت تأثیر تحولات سیاسی و اجتماعی دوران انقلاب اسلامی قرار گرفته است. این هنرمندان با استفاده از نمادهای دینی و فرهنگی به‌طور ویژه‌ای به بازتاب واقعیت‌های اجتماعی و مذهبی پرداخته و از هنری برای بیان اعتراض‌ها امیدها و ترس‌های عمومی بهره بردند.
در بخش پایانی فصل هشتم به روندهای معاصر در هنر نقاشی پس از انقلاب اشاره دارد. به‌ویژه در دهه‌های اخیر هنرمندان ایرانی شروع به ترکیب سنت‌های ایرانی با روندهای جهانی هنر کرده‌اند. هنر دیجیتال و دیگر تکنیک‌های نوین نیز در این دوران وارد نقاشی ایرانی شده است و بسیاری از هنرمندان جوان در جستجوی هویت و بیان فردی به این روش‌ها روی آورده‌اند.
فصل هشتم این کتاب با جمع‌بندی تأثیرات مثبت و منفی انقلاب اسلامی بر هنر نقاشی ایران به پایان می‌رسد. تغییرات شگرف در محتوای آثار همراه با توسعه تکنیک‌ها و سبک‌های نوین موجب شده‌اند که هنر نقاشی ایران در دوران پس از انقلاب مسیری متفاوت و خاص را طی کند.
درباره نویسنده :رویین پاکباز
رویین پاکباز (متولد ۱۳۱۸ در تهران) مورخ هنر منتقد و نقاش نوگرای ایرانی است که نقش مهمی در تبدیل رشتهٔ تاریخ هنر به یک زمینهٔ علمی و دانشگاهی در ایران داشته‌است. او دانش‌آموختهٔ دانشکدهٔ هنرهای زیبای دانشگاه تهران در رشتهٔ نقاشی (۱۳۴۷) است و کارشناسی ارشد خود را در رشتهٔ زیباشناسی از دانشگاه پاریس یک دریافت کرد (۱۳۵۶). از مهم‌ترین آثار پژوهشی او می‌توان به «دایرةالمعارف هنر» در سه جلد و «نقاشی ایران از دیرباز تا امروز» اشاره کرد. پاکباز در سال‌های دور در چندین نمایشگاه گروهی و انفرادی آثار نقاشی خود را به تماشا گذاشته بود که از آن جمله می‌توان به شرکت در سومین بی‌ینال تهران (۱۳۴۱) آتلیه ممیز (بی‌تا) چهارمین بی‌ینال تهران (۱۳۴۵) گالری بورگز (بی‌تا) و غیره اشاره کرد.
او فعالیت‌های هنری خود را پیش از انقلاب و در سال‌های آغازین دههٔ پنجاه با تدریس تاریخ هنر در دانشکدهٔ هنرهای زیبا دانشگاه تهران آغاز کرد و از آن زمان تاکنون به تدریس تاریخ هنر تألیف و ترجمه کتاب‌های باارزش و تاریخ‌نگاری در باب هنر ایران و جهان پرداخته است. پاکباز با آثارش تأثیر زیادی در معرفی و تبیین هنر ایرانی در سطح علمی و دانشگاهی داشته و آثارش همچنان مرجع مهمی برای پژوهشگران و علاقه‌مندان به تاریخ هنر ایران محسوب می‌شود.
کتاب های مرتبط با کوتاه هنر نقاشی در ایران
- نقاشی ایران از دیرباز تا امروز:نویسنده: رویین پاکباز سال انتشار: 1396. این کتاب به بررسی تاریخ هنر نقاشی در ایران از دوران باستان تا معاصر می‌پردازد و تحولات سبک‌ها و هنرمندان برجسته را تحلیل می‌کند
- هنر نقاشی ایران از آغاز تا اسلام:نویسنده: حسن افشاری سال انتشار: 1390. این اثر به بررسی هنر نقاشی در ایران پیش از اسلام شامل نقوش غارها سفال‌ها و دیوارنگاری‌ها می‌پردازد
- شاهکارهای نگارگری ایران:نویسنده: گروهی از محققان سال انتشار: 1395. این کتاب مجموعه‌ای از آثار برجسته نگارگری ایرانی را گردآوری کرده و تحلیل می‌کند.
- تاریخ نقاشی در ایران:نویسنده: سیدرضا حسینی سال انتشار: 1398. این کتاب به تاریخ تحلیلی هنر نقاشی در ایران از دوره‌های مختلف می‌پردازد.
- نقاشی ایرانی:نویسنده: شیلا کن بای مترجم: مهدی حسینی سال انتشار: 1391. این کتاب به بررسی ویژگی‌های خاص نقاشی ایرانی و تأثیرات آن در هنر جهانی می‌پردازد.
- سرگذشت نقاشی در ایران:نویسنده: پرویز براتی سال انتشار: 1391. این کتاب به تاریخچه و تحولات هنر نقاشی در ایران از دوران باستان تا معاصر می‌پردازد.
- سیر تاریخ نقاشی ایرانی:نویسندگان: لورنس یینیون ویلکینسن بازیل گری مترجم: محمد ایرانمنش سال انتشار: 1390. این کتاب به بررسی تطبیقی تاریخ نقاشی ایرانی با دیگر فرهنگ‌ها می‌پردازد
- دایرةالمعارف هنر:نویسنده: رویین پاکباز سال انتشار: 1998. این دایرةالمعارف جامع به بررسی هنرهای مختلف ایرانی از جمله نقاشی خوشنویسی معماری و موسیقی می‌پردازد.
- نقاشی در ایران:نویسنده: محمدامید روشناس سال انتشار: 1394. این کتاب به بررسی روندهای معاصر هنر نقاشی در ایران می‌پردازد.
- نقاشی انقلاب:نویسنده: گروهی از محققان سال انتشار: 1390. این کتاب به بررسی نقش هنر نقاشی در انقلاب اسلامی ایران و تأثیرات آن می‌پردازد