تخت جمشید قبل از ویرانی

تخت جمشید قبل از ویرانی، نمادی بی بدیل از شکوه و عظمت امپراتوری هخامنشی بود. این پایتخت تشریفاتی، با معماری شگفت انگیز و نقش برجسته های بی نظیر خود، میزبان جشن های نوروز و رویدادهای مهم بود و اوج هنر ایران باستان را به نمایش می گذاشت، پیش از آنکه اسکندر مقدونی آن را به آتش کشد.

این مجموعه عظیم، که امروزه به عنوان میراث جهانی یونسکو شناخته می شود، تنها یک بنای باستانی نیست، بلکه سند زنده ای از تمدن، دانش و هنر نیاکان ماست. درک ابعاد مختلف این شهر باستانی در دوران اوج خود، از ساختار اداری و تشریفاتی گرفته تا جزئیات زندگی روزمره و جشن های باشکوه، ما را به درک عمیق تری از قدرت و فرهنگ هخامنشیان رهنمون می سازد. مطالعه تخت جمشید پیش از تخریب، به مثابه سفری در زمان است که شکوه از دست رفته یکی از بزرگترین امپراتوری های جهان را به تصویر می کشد.

تاریخچه تخت جمشید

تخت جمشید، که با نام باستانی پارسه نیز شناخته می شود، در حدود ۲۵۰۰ سال پیش، در دامنه کوه رحمت در نزدیکی شهر مرودشت استان فارس، به دستور داریوش اول بنیان گذاری شد. این بنا نه تنها به عنوان یک کاخ، بلکه به عنوان یک پایتخت تشریفاتی و نمادی از اقتدار و وحدت امپراتوری وسیع هخامنشی طراحی شده بود. ساخت آن حدود ۱۵۰ سال به طول انجامید و پادشاهان بعدی از جمله خشایارشا و اردشیر اول نیز در توسعه و تکمیل بخش های مختلف آن نقش بسزایی داشتند.

هدف اصلی از ساخت این مجموعه عظیم، برگزاری جشن ها و مراسم مهم، به ویژه جشن نوروز بود که نمایندگانی از تمام ملت های تحت فرمان امپراتوری هخامنشی برای ادای احترام و تقدیم هدایا به پادشاه در آنجا گرد هم می آمدند. این بنا، بازتابی از تمدن پیشرفته و هنر غنی آن دوران بود که با دقت و ظرافت بی نظیری ساخته شد.

نام تخت جمشید از قبل از تاکنون

نام اصلی این مجموعه باشکوه در دوران هخامنشیان، «پارسه» بود که در الواح گلی تخت جمشید و کتیبه های پادشاهان هخامنشی به وضوح دیده می شود. این نام برگرفته از قوم پارسی، بنیان گذاران این امپراتوری بزرگ بود. یونانیان باستان این شهر را «پرسیس» می نامیدند و بعدها «پرسپولیس» (به معنای شهر پارسیان) نامیدند که این نام در سطح جهانی رایج شد.

پس از فروپاشی امپراتوری هخامنشی و به دلیل فراموشی خط و زبان پارسی باستان، نام اصلی «پارسه» به تدریج از یادها رفت. در دوران ساسانیان، این مکان به «صد ستون» یا «سد ستون» معروف شد که اشاره به تالار صد ستون آن داشت. با گذر زمان، این نام نیز به «چهل منار» تغییر یافت و در نهایت، به دلیل آمیختگی تاریخ با افسانه ها، به «تخت جمشید» مشهور شد که برگرفته از نام جمشید، پادشاه افسانه ای پیشدادیان در شاهنامه فردوسی است.

معماری و ساخت تخت جمشید قبل از ویرانی

معماری تخت جمشید، نمونه ای بی نظیر از تلفیق هنر و مهندسی باستانی است که از سبک های معماری آشوری، بابلی، مصری، یونانی و اورارتویی الهام گرفته و با هویت ایرانی درآمیخته است. سنگ، ماده اصلی ساخت این بناهای عظیم بود که با دقت و ظرافت حیرت انگیزی تراشیده و صیقلی می شدند. یکی از شگفتی های مهندسی این سازه، عدم استفاده از ملات برای اتصال قطعات سنگی است؛ به جای آن، از سرب مذاب استفاده شده بود که استحکام و مقاومت بنا را در برابر زلزله و عوامل طبیعی افزایش می داد.

تزئینات کاخ ها و تالارها در تخت جمشید قبل از ویرانی، با سه روش اصلی انجام می شد. اول، با چسباندن فلزات گران بها مانند طوق، تاج و گوشواره بر روی نقوش، که با ایجاد سوراخ هایی ظریف برای گوهرنشانی همراه بود. دوم، با حکاکی و نگاریدن جزئیات دقیق لباس ها، کلاه ها و تاج ها با سوزن، که نمونه های آن در کاخ های تچر و حرمسرا به چشم می خورد. سوم، با رنگ آمیزی بخش های مختلف بنا، به ویژه در کاخ سه دری و تالار صد ستون، که به شکوه و زیبایی آن می افزود و تصویری زنده و پویا از این پایتخت تشریفاتی ارائه می داد.

بخش های مختلف تخت جمشید

تخت جمشید قبل از ویرانی، مجموعه ای وسیع و پیچیده از کاخ ها، تالارها و سازه های مرتبط بود که هر یک کارکرد خاص خود را داشتند و به شکوه این پایتخت تشریفاتی می افزودند. ورود به این مجموعه از طریق پلکان ورودی باشکوهی صورت می گرفت که در شمال غربی مجموعه قرار داشت و بازدیدکنندگان را به سمت دروازه ملل هدایت می کرد. این پلکان، با شیب ملایم و پله های عریض، ورود آسان و تدریجی به فضای مقدس تخت جمشید را فراهم می آورد.

دروازه ملل، که به دروازه خشایارشا نیز معروف است، با مجسمه های عظیم گاوهای بالدار و کتیبه های مزین، نمادی از ورود به قلب امپراتوری هخامنشی و خوش آمدگویی به نمایندگان ملت های مختلف بود. پس از عبور از این دروازه، وارد محوطه اصلی می شدند که شامل کاخ ها و تالارهای متعدد بود.

کاخ آپادانا، باشکوه ترین و بزرگترین تالار پذیرایی در تخت جمشید بود که داریوش اول ساخت آن را آغاز کرد و خشایارشا آن را به پایان رساند. این کاخ با ۷۲ ستون بلند و نقش برجسته هایی که صحنه های ورود نمایندگان ملت ها را به تصویر می کشیدند، محل برگزاری جشن های نوروز و ملاقات های رسمی پادشاه با بزرگان کشور بود. عظمت آپادانا، بیانگر قدرت و ثروت بی کران هخامنشیان بود.

کاخ تچر، یا کاخ اختصاصی داریوش، به دلیل سنگ های صیقلی و درخشانش به «تالار آینه» نیز شهرت داشت. این کاخ در کنار آپادانا ساخته شد و سادگی و ظرافت آن، فضایی شخصی تر را برای پادشاه فراهم می آورد. کاخ هدیش، که در بلندترین نقطه تخت جمشید قرار داشت، کاخ شخصی خشایارشا بود و به نظر می رسد از اهمیت ویژه ای برای او برخوردار بوده است.

کاخ صد ستون، یا تالار تخت، دومین تالار بزرگ تخت جمشید پس از آپادانا بود که ساخت آن توسط خشایارشا آغاز و توسط اردشیر اول به پایان رسید. این تالار با ۱۰۰ ستون بلند و نقش برجسته هایی از صحنه های درباری، مکانی برای مراسم رسمی و حضور مقامات بلندپایه بود. کاخ ملکه، که در پایین ترین بخش مجموعه قرار داشت، امروزه به موزه تخت جمشید تبدیل شده و آثار باستانی کشف شده از این مکان را در خود جای داده است.

از دیگر بخش های مهم می توان به کاخ H (کاخ اردشیر یکم)، کاخ G (با نقوش حمل کنندگان ظروف خوراکی)، خزانه تخت جمشید (محل نگهداری گنجینه های سلطنتی و الواح گلی تخت جمشید)، دروازه نیمه تمام (که قرار بود به شکل گاو بالدار ساخته شود)، و آرامگاه های اردشیر دوم و سوم اشاره کرد. این مجموعه ها، هر یک با ویژگی های منحصر به فرد خود، پازل عظمت و کارکرد تخت جمشید قبل از ویرانی را تکمیل می کردند و تصویری کامل از یک امپراتوری قدرتمند و متمدن ارائه می دادند.

عکس تخت جمشید قبل از ویرانی

تصاویری که امروزه از تخت جمشید قبل از ویرانی در دسترس هستند، حاصل بازسازی های هنری و دیجیتالی بر اساس شواهد باستان شناسی دقیق، کتیبه ها، الواح گلی تخت جمشید و توصیفات مورخان باستان هستند. این عکس ها و مدل های سه بعدی، تلاش می کنند تا عظمت و شکوه این بنای تاریخی را در دوران اوج خود به تصویر بکشند. باستان شناسان و معماران با مطالعه دقیق بقایای ستون ها، دیوارها، نقش برجسته ها و فونداسیون ها، توانسته اند نمایی تقریباً واقعی از کاخ های باشکوه، تالارهای عظیم و تزئینات بی نظیر آن را بازسازی کنند.

این بازسازی ها نشان می دهند که تخت جمشید، با ستون های بلند و تراش خورده، سقف های چوبی مزین، دیوارهای رنگ آمیزی شده و نقش برجسته های پر جزئیات، چگونه مرکز هنری و فرهنگی امپراتوری هخامنشی بوده است. این تصاویر ما را قادر می سازند تا در ذهن خود، در میان آن تالارهای پر زرق و برق قدم بزنیم و شکوه مراسم نوروز و حضور نمایندگان ملل مختلف را در این پایتخت تشریفاتی تصور کنیم.

این بازسازی ها، بیش از آنکه صرفاً تصاویری خیالی باشند، بر اساس داده های علمی و تاریخی بنا شده اند و تلاش می کنند تا واقعیت معماری و هنر هخامنشی را به نمایش بگذارند.

سوزاندن تخت جمشید

نقطه پایانی بر دوران شکوه تخت جمشید قبل از ویرانی، حمله اسکندر مقدونی در سال ۳۳۰ پیش از میلاد بود. اسکندر پس از پیروزی بر سپاهیان داریوش سوم و فتح بابل و شوش، به سمت قلب امپراتوری هخامنشی، یعنی پارسه، پیشروی کرد. ورود او به تخت جمشید، نمادی از پایان یک دوره تاریخی و آغاز فصلی جدید در تاریخ ایران بود.

روایت های تاریخی حاکی از آن است که اسکندر، به دلیل کینه های شخصی یا به قصد انتقام از حملات ایران به یونان در گذشته، دستور به غارت و سپس به آتش کشیدن این شهر باستانی را صادر کرد. این اقدام نه تنها به تخریب فیزیکی بخش های وسیعی از کاخ ها و تالارها منجر شد، بلکه از نظر نمادین نیز ضربه مهلکی بر پیکر تمدن پارسی و اقتدار هخامنشی وارد آورد. آتش سوزی، بسیاری از سازه های چوبی و تزئینات داخلی را از بین برد و تنها بقایای سنگی را برجای گذاشت که امروزه شاهد آن هستیم.

این واقعه، نه تنها یک فاجعه برای میراث فرهنگی ایران بود، بلکه نقطه عطفی در تاریخ جهان محسوب می شود. از آن پس، تخت جمشید دیگر هرگز به شکوه پیشین خود بازنگشت و به نمادی از عظمت از دست رفته و سرنوشت تلخ امپراتوری های بزرگ تبدیل شد. ویرانی تخت جمشید، پایان رسمی دوران طلایی هخامنشیان را رقم زد و راه را برای نفوذ فرهنگ یونانی و آغاز دوره هلنیستی در ایران گشود.

لیست سوالات متداول

تخت جمشید توسط چه کسی ساخته شد؟

ساخت تخت جمشید عمدتاً به دستور داریوش اول آغاز شد. پس از او، پسرش خشایارشا و سپس نوه اش اردشیر اول، در تکمیل و توسعه بخش های مختلف این مجموعه باشکوه نقش اساسی داشتند و بسیاری از کاخ ها و تالارهای آن را به اتمام رساندند.

تخت جمشید قبل از ویرانی چه شکلی بود؟

تخت جمشید قبل از ویرانی، یک پایتخت تشریفاتی عظیم و باشکوه بود که شامل کاخ های متعدد، تالارهای پذیرایی بزرگ مانند کاخ آپادانا و کاخ صد ستون، دروازه های عظیم همچون دروازه ملل، و پلکان های مزین به نقش برجسته های زیبا بود. معماری آن ترکیبی از هنرهای مختلف و تزئینات غنی داشت و نماد قدرت امپراتوری هخامنشی بود.

هدف از ساخت تخت جمشید چه بود؟

هدف اصلی از ساخت تخت جمشید، ایجاد یک مرکز تشریفاتی و نمادی برای نمایش قدرت و عظمت امپراتوری هخامنشی بود. این مکان به ویژه برای برگزاری جشن ها و مراسم مهم، از جمله جشن نوروز، که در آن نمایندگان ملت های تابع برای ادای احترام و تقدیم هدایا به پادشاه گرد هم می آمدند، مورد استفاده قرار می گرفت.

چه کسی تخت جمشید را ویران کرد؟

تخت جمشید در سال ۳۳۰ پیش از میلاد توسط اسکندر مقدونی، پس از فتح ایران و شکست امپراتوری هخامنشی، به آتش کشیده شد و بخش های وسیعی از آن ویران گردید. این اقدام به عنوان انتقام یا نمادی از پایان قدرت هخامنشیان تلقی می شود.

تخت جمشید چند سال پابرجا بود؟

ساخت تخت جمشید حدود ۱۵۰ سال به طول انجامید و این مجموعه از زمان آغاز ساخت آن در حدود ۵۱۵ پیش از میلاد تا زمان ویرانی اش توسط اسکندر مقدونی در سال ۳۳۰ پیش از میلاد، تقریباً حدود ۱۸۵ سال به عنوان یک پایتخت تشریفاتی و نماد قدرت امپراتوری هخامنشی فعال و پابرجا بود.