تاریخچه بازار تجریش

بازار تجریش، قلب تپنده شمیران و یکی از زیباترین و زنده ترین بازارهای تهران است که هر گوشه اش بوی تاریخ و زندگی می دهد. اینجا فقط یک بازار برای خرید نیست؛ پلی است میان دیروز و امروز تهران، جایی که می توانی قدم بزنی و حس کنی که چطور گذشته در دل شلوغی های امروز شهر نفس می کشد. این بازار، با تمام هیاهو و رنگ و بویی که دارد، نمادی از روح تهران قدیم است که هنوز زنده و پویاست.

اهمیت تاریخی و فرهنگی بازار تجریش، اون رو تبدیل به یک نماد زنده کرده؛ نمادی که هر گردشگر و هر تهرانی ای باید حداقل یک بار ازش دیدن کنه. در این مقاله می خوایم یه سفر عمیق به گذشته بازار تجریش داشته باشیم، از ریشه ها و تحولاتش بگیم، به نقاط عطف تاریخیش سر بزنیم و نقش اجتماعی و فرهنگی این بازار دوست داشتنی رو تو طول زمان ورق بزنیم. پس آماده یه سفر هیجان انگیز بشید.

تجریش؛ گهواره ای در دامنه البرز: پیشینه منطقه پیش از شکل گیری بازار

قبل از اینکه اصلاً چیزی به اسم بازار تجریش شکل بگیره، خود منطقه تجریش یه جای خاص و دیدنی بود. تصورش رو بکنید: یه منطقه خوش آب وهوا، تو دامنه رشته کوه های البرز، با کلی باغ و رود و چشمه. اصلاً به خاطر همین سرسبزی و هوای خوبش بود که تجریش و کلاً شمیران، از قدیم الایام تبدیل شده بود به ییلاق و تفرجگاه مردم تهران، مخصوصاً خانواده های اعیان و درباری ها.

همین آب وهوای دل نشین و چشم اندازهای بی نظیر، باعث شده بود که تجریش از یه روستای کوچیک، آروم آروم رشد کنه و تو دوران قاجار، وقتی شاهان و درباری ها تابستون ها می اومدن اینجا خوش گذرونی کنن، جمعیتش بیشتر و بیشتر بشه. فکر کن، تابستون ها دیگه گرمای کلافه کننده تهران نبود، همه می اومدن اینجا که خنک کنن و از طبیعت لذت ببرن. این رفت وآمدها و اقامت ها، زمینه رو برای یه تحول بزرگ فراهم کرد، چون وقتی مردم باشن، نیازهاشون هم هست و همین نیازها، جرقه های اولیه رو برای شکل گیری یه بازار پررونق تو این منطقه زد.

تولد یک بازار: اولین جرقه ها و شکل گیری ساختار اولیه

حالا که تجریش پر از آدم شده بود، نیاز به جایی برای خریدوفروش حس می شد. اون اوایل، خبری از بازار مدرن و پاساژهای امروزی نبود. همه چی خیلی ساده تر و خودمانی تر بود.

اولین نشانه های تجارت

تو اون روزگار، باغدارها و کشاورزهای محلی، محصولات تازه و درجه یک خودشون رو، از میوه و تره بار بگیر تا لبنیات محلی و هر چیزی که تو باغ ها و مزارعشون بود، می آوردن و کنار تکایا و مساجد محلی می فروختن. این غرفه ها اولش خیلی موقت و فصلی بودن، یعنی هر وقت محصولی بود، بساط پهن می کردن و می فروختن. تصورش رو بکنید یه بازار روباز و ساده، با بوی میوه های تازه و صدای فروشنده ها. اون روزها، همین غرفه های کوچیک و دست فروش ها، اولین سنگ بنای بازار تجریش رو گذاشتن.

نقش محوری تکیه بزرگ تجریش

اگه بخوایم از قدمت بازار تجریش حرف بزنیم، نمی تونیم از تکیه بزرگ تجریش غافل بشیم. این تکیه، یکی از قدیمی ترین تکیه های شهر تهرانه که برمی گرده به سال ۱۱۷۶ هجری شمسی. یعنی تقریباً ۲۵۰ سال پیش! این تکیه رو ساختن تا جایی باشه برای تجمع عزاداران حسینی و برگزاری مراسم مذهبی تو ماه محرم. قبلش مردم تو مسجد یا خونه هاشون جمع می شدن، اما با زیاد شدن جمعیت، نیاز به یه فضای بزرگ تر حس می شد.

همین تکیه، کم کم تبدیل شد به مرکز تجمع مردم و به دنبالش، دوروبرش رونق گرفت. مردم برای مراسم مذهبی می اومدن و بعدش می تونستن خریدشون رو هم از غرفه های اطراف انجام بدن. این یعنی تکیه نه فقط یه مرکز مذهبی، بلکه یه کانون اجتماعی و اقتصادی هم بود که باعث جذب آدم ها و رونق کسب وکار تو اطرافش می شد. معماری این تکیه هم خیلی خاص و قشنگه، با اون فضای میانی بزرگ و ساختمون دوطبقه دورش. اون مغازه بزرگ و بلند که بهش شاه نشین میگن، خودش یه داستان جداگونه داره.

سیل مهیب سال ۱۳۶۶ هجری شمسی به بخش های زیادی از بازار و تکیه آسیب زد، اما خوشبختانه سقف و طاق نماهاش سالم موندن و مردم و کسبه بازار دست به دست هم دادن و تکیه رو بازسازی کردن تا دوباره سرپا بشه. این تکیه همچنان تو ایام محرم میزبان تعزیه خوانی و مراسم عزاداریه و حتی مراسم تعزیه خوانیش به عنوان میراث معنوی ملی هم ثبت شده. این نشون میده که تکیه بزرگ تجریش فقط یه بنا نیست، یه بخش جدانشدنی از تاریخ بازار تجریش و حافظه جمعی مردمه.

ساختار فیزیکی اولیه بازار

اون اوایل، بازار تجریش کلاً روباز بود. حالا تصور کن تو زمستون، برف و بارون چه بلایی سر کسبه و مشتری ها می آورد! مغازه ها مجبور بودن تو هوای بد تعطیل کنن. همین محدودیت ها باعث شد که کاسب ها به فکر راه چاره بیفتن. کم کم سقف های چوبی و حلبی اومد رو کار و بالای مغازه ها رو با تیر چوبی، خشت و گل پوشوندن. اینجوری حداقل یه ذره از سرما و بارون در امان بودن.
انواع کسب وکارهای سنتی تو این بازار کوچیک و روباز شکل گرفته بود؛ از قصابی ها که گوشت تازه می فروختن تا عطاری هایی که بوی داروهاشون تو فضا می پیچید. بقالی ها، پارچه فروش ها، آهنگری ها و قهوه خونه ها هم هر کدوم جای خودشون رو داشتن. اجاره بها هم اون موقع خیلی ناچیز بود، مثلاً ماهی یک تا پنج تومن! این شکل گیری حجره های اولیه و فعالیت های تجاری، سیر تحول بازار تجریش رو از یه سری غرفه موقت به یه بازار واقعی نشون میده.

بازار تجریش نه فقط یک محل خرید، بلکه یه موزه زنده ست که هر قدم توش، شما رو به دل تاریخ تهران می بره.

دوران تحول و توسعه: از سقف های چوبی تا نماد مدرنیته سنتی

بازار تجریش مثل خیلی جاهای دیگه تهران، با گذشت زمان دستخوش تغییر و تحول شد. این تغییرات، بیشتر از نیازهای مردم و توسعه شهر نشأت می گرفت.

عصر پهلوی و رونق بی سابقه

با روی کار اومدن رضاشاه و توسعه شهرسازی و زیرساخت ها، بازار تجریش هم حسابی جون گرفت. ساخت جاده ها و خطوط اتوبوس، رفت وآمد به این منطقه رو خیلی راحت تر کرد. مردم دیگه لازم نبود با سختی خودشون رو به تجریش برسونن. همین باعث شد که مهاجرت به شمیران و تجریش بیشتر بشه و جمعیت این منطقه حسابی بالا بره. وقتی جمعیت زیاد میشه، خب معلومه که نیاز به یه بازار دائمی و سازمان یافته هم بیشتر میشه.

اینجا بود که اولین گام ها برای سقف دار کردن بازار به صورت جدی برداشته شد. سقف های چوبی و حلبی موقتی، حالا نیاز به یه راه حل دائمی تر داشتن. این دوران رو میشه عصر طلایی رونق بازار تجریش دونست، چون دیگه از یه بازار روستایی صرف فاصله گرفته بود و داشت تبدیل به یه مرکز خرید مهم تو شمال تهران می شد.

تحول بزرگ: سقف های آهنی و مرمت میراث فرهنگی

بالاخره، تو سال ۱۳۵۲ شمسی، یه تحول بزرگ اتفاق افتاد. سقف های چوبی و حلبی بازار تجریش جای خودشون رو به سقف های آهنی یکپارچه دادن. این کار باعث شد بازار تو هر آب وهوایی، از برف زمستون بگیر تا بارون پاییز، فعال بمونه و دیگه تعطیلی معنی نداشت. فکرش رو بکنید، چقدر این تغییر برای کسبه و مردم مهم بود.

بعدها، سازمان میراث فرهنگی هم وارد عمل شد و برای حفظ معماری سنتی بازار تجریش دست به کار مرمت و بازسازی شد. این سازمان سعی کرد با کاشی کاری های قشنگ و کتیبه های سنتی، اصالت بازار رو حفظ کنه و در عین حال، امکانات مدرن رو هم فراهم بیاره. این مرمت ها و بازسازی ها، باعث شد که بازار تجریش هم سنت خودش رو نگه داره و هم پاسخگوی نیازهای جدید مردم باشه. اینجوری شد که بازار تجریش قبل از سقف دار شدن که یه خاطره دور بود، حالا تبدیل به یه بازار سرپوشیده و مدرن شد.

بازار تجریش امروز: پل میان گذشته و حال

امروز که پاتو می ذاری تو بازار تجریش، یه حس خاصی بهت دست میده. اینجا یه ترکیب عجیبه از سنت و مدرنیته، یه جایی که میوه های عجیب و غریب کنار مغازه های صنایع دستی قدیمی قرار گرفتن. این بازار هنوز هم یکی از مهم ترین مقصدهای خرید، گردشگری و فرهنگی تهرانه. دیگه فقط جای خرید مایحتاج روزانه نیست، خیلی ها برای یه گشت وگذار و لذت بردن از فضای خاصش میان اینجا.

چیزی که بازار تجریش رو خاص می کنه، تداوم حضور همون کسب وکارهای قدیمی و فروش محصولات خاصیه که شاید جای دیگه کمتر پیدا کنی. مثلاً میوه های نایاب، انواع و اقسام ترشی و لواشک که بوش آدمو مست می کنه، یا صنایع دستی قشنگ که می تونه یادگاری خوبی از سفرت باشه. اینجا یه جوریه که هر بار میای، یه چیز جدید کشف می کنی و محاله دست خالی برگردی.

روایت ها و داستان های ناگفته از دل بازار تجریش

بازار تجریش پر از روایت و داستان هاییه که تو هر گوشه و کنارش پنهان شده. اگه یه کم گوش بدی، می تونی صدای خاطرات جمعی مردم تهران رو تو هیاهوی مغازه ها و رفت وآمد آدم ها بشنوی. اینجا جاییه که خیلی از تهرانی ها باهاش خاطره دارن، از خرید شب عید بگیر تا گشت وگذارای بعدازظهر جمعه.
حتماً کاسب های قدیمی ای تو بازار هستن که اگه پای درد و دلشون بشینی، از روزگارای قدیم برات تعریف می کنن. از زمان هایی که بازار روباز بود و تو زمستون برف تا کمر می نشست، یا از اولین بارهایی که سقف زدند. حتماً هر حجره ای هم برای خودش داستانی داره؛ از نسل به نسل چرخیدن یه کسب وکار خانوادگی تا قصه های تلخ و شیرین مشتری ها و فروشنده ها.

مثلاً تصور کن یه عطاری قدیمی تو بازار هست که چندین نسله همونجا فعالیت می کنه. صاحبش، یه پیرمرد مهربون و دانا، از بوی ادویه ها و خواص گیاهان برات حرف می زنه. وقتی ازش می پرسی چطور این همه سال تو این بازار مونده، با یه لبخند می گه: اینجا خونه دوم ماست. بوی ادویه ها، بوی زندگیه. یا مثلاً قصه هایی از روزهای شلوغ محرم تو تکیه بزرگ، وقتی که بازار پر از عزادار می شد و همه دست به دست هم می دادن تا مراسم به بهترین شکل برگزار بشه. این داستان های شفاهی، میراث فرهنگی بازار تجریش هستن که سینه به سینه نقل شدن و به این بازار روح بخشیدن.

بازار تجریش در پازل تاریخی تهران: مقایسه ای کوتاه با سایر بازارهای سنتی

تهران پر از بازارهای سنتیه، هر کدوم هم برای خودشون یه دنیا دارن. اما بازار تجریش یه جایگاه خاص داره. اگه بازار بزرگ تهران رو با اون عظمت و وسعتش و اون همه راسته و تیمچه در نظر بگیریم که بیشتر یه مرکز عمده فروشی و تجاری بزرگه، بازار تجریش یه جورایی «نمونه کوچک تر» و خودمانی تر از اونه، ولی با یه هویت مستقل و منحصربه فرد.

قدمت بازار تجریش شاید به اندازه بازار بزرگ تهران نباشه، اما کاربردش برای مردم شمیران و حتی کل تهران خیلی مهم بوده. از نظر معماری هم، با اینکه هر دو بافت سنتی دارن، اما تجریش یه حس ییلاقی و دل بازتری داره. اون میوه فروشی های رنگارنگ سر بازار، حال و هوای خاص خودشو به آدم میده که شاید تو اون شلوغی بازار بزرگ کمتر حس بشه. در واقع، بازار تجریش با اینکه کوچیک تره، اما حس صمیمیت و آشنایی بیشتری رو بهت منتقل می کنه. اینجا بیشتر حس می کنی که اومدی یه بازار محلی و زنده رو ببینی تا یه مرکز تجاری صرف.

جاهای دیدنی تاریخی در اطراف بازار: مکملی برای سفر تاریخی

بازدید از بازار تجریش فقط به خودش محدود نمیشه. دوروبرش پر از جاهای دیدنیه که می تونی یه سفر تاریخی کامل رو برات بسازه و این یکی از عوامل رونق بازار تجریش بوده که در مرکزیت نقاط مهم دیگه قرار داشته.

امامزاده صالح

درست کنار بازار تجریش، تو کوچه خواجه نوری، امامزاده صالح قرار گرفته. این امامزاده که بنای اولیه اون تو سال ۷۰۰ قمری ساخته شده، یه مرکز معنوی خیلی مهم تو این منطقه محسوب میشه. مسجد و حرم امامزاده صالح، یکی از شلوغ ترین و پربازدیدترین اماکن مذهبی تهرانه و اصلاً وجود همین امامزاده، خودش یه پای ثابت برای رونق گرفتن بازار بوده. خیلی ها بعد از زیارت، میان بازار و خرید می کنن، یا قبل از زیارت، از همین بازار مایحتاجشون رو تهیه می کنن.

کاخ سعدآباد

یه کم بالاتر از بازار تجریش، تو خیابون دربند، مجموعه تاریخی و فرهنگی سعدآباد قرار داره. اینجا قبلاً ییلاق پادشاهان قاجار و بعدش پهلوی بوده. امروز، خیلی از کاخ های این مجموعه تبدیل شدن به موزه و می تونی تاریخ معاصر ایران رو توشون ببینی. رفتن به کاخ سعدآباد از بازار تجریش خیلی راحته و می تونی یه تیر و دو نشون بزنی، هم از حال و هوای بازار لذت ببری و هم یه سفر به تاریخ شاهان ایران داشته باشی.

کاخ نیاوران

یه جای دیگه که نزدیکه و ارزش دیدن داره، کاخ نیاورانه. این کاخ هم قبلاً ییلاق محمدرضا شاه پهلوی بوده و الان تبدیل شده به موزه. بازدید ازش تو فصل های مختلف ساعت های خاص خودشو داره، ولی در کل یه فرصت عالیه تا معماری قشنگ و وسایل لوکس دوران پهلوی رو از نزدیک ببینی. از بازار تجریش می تونی با یه مسیر کوتاه خودتو به خیابون باهنر و این کاخ برسونی.

باغ فردوس و موزه سینما

باغ فردوس، یه اثر قشنگ از دوران قاجاره که نزدیک بازار تجریش قرار داره و الان شده موزه سینما. اگه عاشق فیلم و سینمایی، اینجا برات یه بهشته! از تالار آغازگران سینما بگیر تا بخش سینمای کودک و نوجوان و اتاق علی حاتمی، همه چی توش پیدا میشه. می تونی ساعتها تو این باغ قشنگ و موزه جذابش قدم بزنی و بعدش هم یه سری به بازار بزنی و از فضا لذت ببری.

راه های دسترسی به بازار تجریش تهران

خوبی بازار تجریش اینه که دسترسی بهش خیلی راحته، یعنی از هر جای تهران که باشی، می تونی خودتو به راحتی به اینجا برسونی. چه با ماشین شخصی باشی، چه با وسایل حمل ونقل عمومی.

مترو

اگه از اون دسته آدم هایی هستی که با مترو راحت تری، ایستگاه پایانی خط یک مترو (خط قرمز)، دقیقاً همون ایستگاه تجریش هست. این ایستگاه یکی از عمیق ترین ایستگاه های مترو تهرانه و از اونجا تا خود بازار فقط چند قدم راه داری. یعنی عملاً پیاده میشی وسط بازار!

تاکسی

تقریباً تو اکثر پایانه های تاکسی رانی شهر تهران، می تونی تاکسی های میدان قدس یا میدان تجریش رو پیدا کنی و راحت خودتو به بازار برسونی. این یه راه سریع و بی دردسر برای رسیدن به بازاره.

اتوبوس و بی آرتی

اگه با اتوبوس و بی آرتی هم راحت باشی، می تونی از خط بی آر تی راه آهن – تجریش استفاده کنی که دقیقاً تو ایستگاه پایانیش به میدان تجریش می رسه. یا اتوبوس های خطی مثل خط میدان رسالت – میدان قدس هم هستن که گزینه خوبی برای رسیدن به بازار تجریش محسوب میشن.

خودرو شخصی

اگه تصمیم داری با ماشین شخصی بیای، می تونی از خیابون ولیعصر، شریعتی، نیاوران یا زعفرانیه خودتو به میدان تجریش یا قدس برسونی. البته یادت باشه که تجریش خیلی شلوغه، پس بهتره از پارکینگ های اطراف بازار استفاده کنی تا دغدغه جای پارک نداشته باشی.

نتیجه گیری

خلاصه که تاریخچه بازار تجریش، فقط یه مشت اطلاعات و تاریخ و ارقام نیست؛ یه داستانه از زندگی مردم، از تحولات یه منطقه ییلاقی که تبدیل شد به یکی از مهم ترین مراکز خرید و قطب های فرهنگی پایتخت. اینجا، هر گوشه اش یه قصه ای برای گفتن داره؛ از بوی ادویه های قدیمی گرفته تا رنگارنگی میوه های نوبرانه، از صدای گرم کسبه گرفته تا حال و هوای محرم تو تکیه بزرگش.

بازار تجریش یه نمونه زنده از پویایی و مقاومت تهرانه، جایی که سنت و مدرنیته با هم پیوند خوردن و یه فضای بی نظیر رو ساختن. این بازار یه دعوت نامه ست برای همه اونایی که دلشون می خواد تو دل شلوغی تهران، یه لحظه هم که شده، آروم بگیرن و نفس بکشن و یه سفر کوتاه به گذشته داشته باشن. پس اگه هنوز از این تجربه جذاب بی بهره بودید، معطل نکنید! یه سر به بازار تجریش بزنید و این قطعه زنده از تاریخ تهران رو با تمام وجودتون حس کنید.