وضعیت ارزهای دیجیتال در ایران

وضعیت ارزهای دیجیتال در ایران یک داستان پیچیده و پر فراز و نشیب است که بین فرصت های اقتصادی و چالش های قانونی در نوسان است. از یک طرف، رمزارزها دریچه ای به سوی فرار از تورم و تحریم ها هستند و از سوی دیگر، با ابهامات قانونی، ریسک های امنیتی و برخوردهای قضایی همراه شده اند.

دنیای ارزهای دیجیتال، این روزها حسابی سر و صدا کرده و کمتر کسی است که اسم بیت کوین، اتریوم یا دوج کوین به گوشش نخورده باشد. در ایران خودمان هم، این بازار جذاب و پرریسک طرفدارهای زیادی پیدا کرده، مخصوصاً وقتی صحبت از حفظ ارزش پول در برابر تورم می شود. اما واقعیت این است که داستان کریپتو در کشور ما، مثل بقیه چیزها، پیچیدگی های خاص خودش را دارد؛ یک جور تقاطع عجیب بین اقتصاد، سیاست و فناوری که هر روز با اتفاقات جدیدی روبرو می شود.

از همان سال ۲۰۱۷ به بعد که رمزارزها جهانی شدند و اسم و رسم پیدا کردند، کم کم پایشان به ایران هم باز شد. اولش همه چیز مبهم بود، نه کسی دقیقاً می دانست قانونی است یا نه، نه صرافی درست و حسابی وجود داشت. اما هر چه زمان گذشت، علاقه به این بازار بیشتر شد و حالا دیگر از یک پدیده ناشناخته، به بخشی از گفتگوی روزمره مردم و البته دغدغه مسئولین تبدیل شده است. در این مقاله می خواهیم با هم نگاهی عمیق تر به این وضعیت پیچیده بیندازیم و ببینیم رمزارزها در ایران دقیقاً چه جایگاهی دارند، چه فرصت ها و چه چالش هایی پیش روی کاربران و سرمایه گذاران است.

چارچوب قانونی و مقرراتی: سردرگمی میان جواز، ممنوعیت و خلاء

وقتی پای ارزهای دیجیتال به ایران باز شد، مثل هر پدیده جدیدی، مسئولین هم حسابی سردرگم بودند. نه می دانستند چه قانونی بگذارند، نه چطور کنترلش کنند. همین ابهام باعث شده وضعیت قانونی رمزارزها در کشور ما، مثل یک کلاف سردرگم باشد. از یک طرف بعضی فعالیت ها قانونی شده، از طرف دیگر بعضی ها ممنوع اند و کلی خلاء قانونی هم وجود دارد که کار را برای همه سخت کرده است.

وضعیت کلی قانونی رمزارزها در ایران

اگر بخواهیم خلاصه بگوییم، الان در ایران یک قانون کلی در مورد ارزهای دیجیتال وجود ندارد که همه چیز را شفاف و روشن کرده باشد. اما چند نکته کلیدی هست که باید بدانید:

ممنوعیت استفاده از رمزارز به عنوان ابزار پرداخت و معامله داخلی

شاید شنیده باشید که بعضی جاها می خواهند با بیت کوین خرید و فروش کنند یا خدماتی ارائه دهند. اما واقعیت این است که طبق اعلام رسمی بانک مرکزی جمهوری اسلامی ایران، استفاده از رمزارزها به عنوان پول و ابزار پرداخت در داخل کشور کاملاً ممنوع است. یعنی نمی توانید با بیت کوین نان بخرید یا کرایه تاکسی بدهید. ریال همچنان تنها پول رسمی کشور است و هر گونه معامله داخلی با رمزارز، غیرقانونی محسوب می شود.

قانونی بودن استخراج رمزارز با اخذ مجوز از وزارت صمت

اما داستان استخراج (ماینینگ) فرق می کند. در سال ۱۳۹۸، هیئت وزیران مصوبه ای را تصویب کرد که بر اساس آن، استخراج رمزارز به عنوان یک فعالیت صنعتی و اقتصادی شناخته شد. این یعنی اگر کسی بخواهد رمزارز استخراج کند، باید از وزارت صنعت، معدن و تجارت (صمت) مجوز بگیرد و برق مصرفی اش هم بر اساس تعرفه صادراتی (که البته خیلی گران تر از برق معمولی است) محاسبه می شود. این قانون به نوعی یک فرصت برای دولت بود تا بتواند از ظرفیت انرژی ارزان کشور برای کسب درآمد ارزی استفاده کند، البته با کلی دردسر برای ماینرها.

ابهامات و خلاءهای قانونی در مورد خرید، فروش و نگهداری توسط اشخاص حقیقی و حقوقی

خب، اگر استخراج قانونی است و استفاده به عنوان پول ممنوع، پس خرید و فروش و نگهداری اش برای ما مردم عادی چی؟ اینجا دقیقاً همان نقطه ابهام است. در حال حاضر، هیچ قانون شفاف و مشخصی وجود ندارد که بگوید خرید، فروش یا نگهداری ارز دیجیتال توسط اشخاص حقیقی یا حقوقی، قانونی است یا نه. همین نبود شفافیت، باعث شده که صرافی های داخلی زیادی بدون مجوز رسمی فعالیت کنند و مردم هم با کلی نگرانی در این فضا سرمایه گذاری کنند. انگار که در یک منطقه خاکستری قرار داریم؛ نه ممنوع مطلق است، نه کاملاً آزاد.

نقش نهادهای دولتی و قانون گذار

در این گیرودار، نهادهای مختلفی درگیر ماجرا شده اند و هر کدام سعی دارند به نوعی وضعیت را سامان دهند:

مواضع و مصوبات بانک مرکزی، هیئت وزیران و شورای عالی فضای مجازی

بانک مرکزی که وظیفه اصلی اش تنظیم بازار پول و ارز است، معمولاً رویکرد محتاطانه ای نسبت به رمزارزها داشته و عمدتاً بر ممنوعیت استفاده از آن ها به عنوان ابزار پرداخت تأکید کرده است. هیئت وزیران با قانونی کردن ماینینگ، یک گام به جلو برداشت، اما همچنان با یک نگاه کنترلی به موضوع نگاه می کند. شورای عالی فضای مجازی هم در تلاش است تا یک چارچوب کلی برای فضای رمزارزها و بلاکچین در کشور تدوین کند، اما این روند زمان بر و پرچالش است.

تلاش ها برای ایجاد رمزارز ملی و پلتفرم های بومی بلاکچین (پروژه های برنا و کوکنوس)

در کنار همه اینها، دولت ایران به دنبال این است که خودش هم وارد گود شود و از فناوری بلاکچین استفاده کند. پروژه هایی مثل برنا که با همکاری آریاتک برای بخش بانکی و مالی کشور طراحی شده، یا شبکه کوکنوس که چند بانک بزرگ ایرانی پشت آن هستند، نمونه هایی از این تلاش ها هستند. هدف این است که هم از مزایای بلاکچین استفاده شود و هم کنترل بر دارایی های دیجیتال حفظ شود.

برخوردهای قضایی و انتظامی با فعالیت های غیرمجاز

در این میان، نیروی انتظامی و دستگاه قضایی هم بیکار ننشسته اند. هر وقت فعالیت غیرمجاز یا کلاهبرداری در این حوزه اتفاق بیفتد، با آن برخورد می شود. از پلمب مزارع غیرقانونی ماینینگ گرفته تا دستگیری افرادی که در کلاهبرداری های پانزی رمزارزی نقش داشته اند. این برخوردها نشان می دهد که اگرچه قوانین شفاف نیستند، اما فعالیت های سوءاستفاده گرانه قطعاً با پاسخ قانونی مواجه خواهند شد.

پیامدهای حقوقی برای کاربران: از کلاهبرداری تا توقیف دارایی

نتیجه این وضعیت مبهم قانونی چیست؟ برای کاربران عادی، یعنی ما و شمایی که شاید وسوسه شده ایم در این بازار سرمایه گذاری کنیم، پیامدهای جدی دارد. اولاً، ریسک کلاهبرداری خیلی بالاست. چون نظارت دقیق نیست، کلی طرح پانزی و کلاهبرداری در پوشش ارز دیجیتال شکل می گیرد. دوماً، در صورت بروز مشکل یا حتی توقیف دارایی ها، دستتان به جایی بند نیست. چون قانونی نیست که از شما حمایت کند، ممکن است پولتان به راحتی از دست برود و نتوانید از طریق مراجع قانونی پیگیری کنید.

استخراج رمزارز (ماینینگ) در ایران: فرصتی پرهزینه و پرچالش

استخراج رمزارز در ایران داستان پر از فراز و نشیبی دارد. اولش به نظر می رسید یک فرصت طلایی است، هم برای دولت که می تواند ارزآوری داشته باشد و هم برای ماینرها که می توانند از برق ارزان استفاده کنند. اما خب، همیشه واقعیت از رؤیا فاصله دارد.

تاریخچه و دلایل قانونی شدن استخراج (انرژی ارزان، دور زدن تحریم ها)

اگر یادتان باشد، گفتیم که در سال ۲۰۱۹ (یعنی ۱۳۹۸) دولت استخراج ارز دیجیتال را قانونی کرد. این اتفاق بی دلیل نبود. ایران منابع انرژی فراوانی دارد و برق نسبتاً ارزان در دسترس بود. در شرایط تحریم های بین المللی که دسترسی کشور به سیستم مالی جهانی محدود شده بود، استخراج رمزارز می توانست یک راه حل خوب برای دور زدن تحریم ها و کسب درآمد ارزی باشد. در واقع، دولت می خواست از این پتانسیل به نفع اقتصاد کشور استفاده کند.

چالش های پیش روی ماینرهای قانونی

اما این فرصت، برای ماینرهای قانونی حسابی پرچالش از آب درآمده است:

هزینه های بالای انرژی و تعرفه های صادراتی برق برای ماینرها

بله، برق ایران ارزان است، اما نه برای ماینرها! دولتمردان تصمیم گرفتند تعرفه برق مصرفی برای مزارع استخراج را بر اساس قیمت برق صادراتی تعیین کنند که این نرخ به مراتب بالاتر از نرخ برق مصرفی خانگی یا صنعتی است. همین مسئله، هزینه عملیاتی ماینینگ را به شدت بالا برده و سودآوری آن را برای بسیاری به چالش کشیده است. با هر بار تغییر فصل، تعرفه ها هم تغییر می کنند و این عدم ثبات، کار را سخت تر می کند.

قطعی های مکرر و برنامه ریزی نشده برق، به ویژه در فصول گرم و سرد

مزارع ماینینگ برای کار کردن به برق پایدار نیاز دارند. اما متأسفانه زیرساخت های برق کشور، به خصوص در فصول اوج مصرف (تابستان به خاطر کولر و زمستان به خاطر گرمایش)، حسابی شکننده است و قطعی های مکرر و بی برنامه برق، ضربه بزرگی به ماینرها می زند. هر بار قطعی، یعنی دستگاه ها خاموش می شوند، تولید متوقف می شود و ضرر مالی زیادی به ماینرها وارد می شود.

مشکلات تأمین تجهیزات و نوسانات قیمت آن

تجهیزات ماینینگ، به خصوص دستگاه های ASIC، وارداتی هستند و همین باعث شده تأمین آنها به خاطر تحریم ها و نوسانات ارزی، حسابی سخت و پرهزینه باشد. قیمت این دستگاه ها مدام در حال تغییر است و این نوسان، برنامه ریزی برای سرمایه گذاری را عملاً غیرممکن می کند.

پیچیدگی و بروکراسی فرآیند اخذ مجوز

اگر هم همه این مشکلات را به جان بخرید و بخواهید قانونی کار کنید، باید از هفت خوان رستم گرفتن مجوز از وزارت صمت بگذرید. بروکراسی اداری طولانی و پیچیدگی های فرآیند مجوزدهی، بسیاری از ماینرها را از همان ابتدا منصرف می کند.

استخراج غیرقانونی: گستردگی و تبعات آن

با این همه چالش برای ماینرهای قانونی، تعجبی ندارد که استخراج غیرقانونی حسابی در ایران رواج پیدا کرده است.

دلایل رواج (فرار از مالیات، تعرفه ها و مجوزها)

وقتی هزینه ها برای ماینر قانونی بالا می رود و سودآوری کم می شود، طبیعی است که افراد به دنبال راه هایی برای دور زدن این محدودیت ها باشند. فرار از مالیات، فرار از تعرفه های بالای برق و البته فرار از پروسه پیچیده اخذ مجوز، مهمترین دلایلی هستند که افراد را به سمت ماینینگ غیرقانونی سوق می دهد.

تأثیر بر شبکه برق کشور و محیط زیست

اما این فعالیت های غیرقانونی، تبعات بدی برای کشور دارد. حجم زیادی از برق کشور به صورت غیرمجاز مصرف می شود که خودش یکی از دلایل اصلی قطعی های برق در کشور است. این مصرف بی رویه، فشار زیادی به شبکه فرسوده برق می آورد و از طرفی، نیروگاه ها هم مجبورند برای تأمین این برق، سوخت بیشتری مصرف کنند که آلودگی محیط زیست را به دنبال دارد.

تخمین زده می شود سهم ایران در استخراج جهانی بیت کوین از ۴٫۵٪ در سال ۲۰۲۱ به حدود ۳٫۱٪ در سال ۲۰۲۴ کاهش یافته است. این کاهش، نشان دهنده مشکلات و عدم پایداری بخش ماینینگ در ایران است که عمدتاً به دلیل هزینه های بالای انرژی و ماهیت مخفیانه عملیات های استخراج غیرقانونی است.

ریسک های امنیتی و قانونی برای ماینرهای غیرمجاز

ماینرهای غیرقانونی هم همیشه با خطر پلمب شدن مزرعه شان، توقیف تجهیزات و جریمه های سنگین روبرو هستند. ریسک شناسایی توسط اداره برق و نهادهای امنیتی، همیشه مثل یک شمشیر بالای سرشان آویزان است.

خرید، فروش و نگهداری ارزهای دیجیتال در ایران: مسیرهای پرخطر

بعد از ماینینگ، نوبت به خرید و فروش و نگهداری ارزهای دیجیتال می رسد که برای خیلی ها جذابیت بیشتری دارد. اما اینجا هم وضعیت در ایران، مثل یک زمین مین است که باید با احتیاط زیاد قدم برداریم.

صرافی های داخلی: مزایا و معایب

این روزها، تعداد صرافی های آنلاین ایرانی که خدمات خرید و فروش ارز دیجیتال ارائه می دهند، کم نیست. از معروف ترین هایشان مثل نوبیتکس گرفته تا پلتفرم های کوچک تر. این صرافی ها برای کاربران ایرانی، یک راه نسبتاً راحت برای ورود به بازار رمزارزها محسوب می شوند، اما خب، نقاط ضعف خودشان را هم دارند:

فرآیند احراز هویت و رعایت قوانین داخلی

همه صرافی های معتبر داخلی، برای جلوگیری از پولشویی و فعالیت های غیرقانونی، فرآیند احراز هویت (KYC) دارند. یعنی شما باید مدارک شناسایی تان را ارائه دهید تا بتوانید حساب باز کنید و معامله کنید. این کار از یک طرف امنیت را بالا می برد و از طرف دیگر، کاربران را در چارچوب قوانین داخلی قرار می دهد.

مشکلات نقدینگی و نوسانات نرخ

بازار رمزارزها ذاتاً پرنوسان است و این نوسانات در صرافی های داخلی، گاهی اوقات به دلیل مشکلات نقدینگی، تشدید می شود. ممکن است گاهی اوقات نتوانید به راحتی حجم بالایی از یک رمزارز را بخرید یا بفروشید، یا اینکه قیمت ها در صرافی های مختلف داخلی با هم تفاوت های زیادی داشته باشند.

ریسک های امنیتی و امکان مسدود شدن حساب ها

هیچ صرافی ای، حتی بزرگترین هایش، از خطر هک و حملات سایبری مصون نیست. اگرچه صرافی های داخلی تلاش می کنند امنیت خودشان را بالا ببرند، اما باز هم همیشه ریسک از دست رفتن دارایی ها وجود دارد. از طرف دیگر، به دلیل ابهامات قانونی و نظارت های دولتی، همیشه این نگرانی وجود دارد که حساب کاربری شما مسدود شود یا دسترسی به دارایی هایتان قطع شود.

استفاده از صرافی های خارجی و دور زدن محدودیت ها

خیلی از ایرانی ها، برای فرار از محدودیت ها و البته دسترسی به نقدینگی بالاتر و تنوع بیشتر رمزارزها، سراغ صرافی های خارجی می روند. اما این مسیر هم پر از خطر است:

استفاده از VPN و ابزارهای تغییر IP: ریسک شناسایی و مسدود شدن حساب

صرافی های خارجی معمولاً به دلیل تحریم ها، به کاربران ایرانی خدمات نمی دهند. برای همین، کاربران مجبورند از VPN یا ابزارهای تغییر IP استفاده کنند تا بتوانند به این پلتفرم ها دسترسی پیدا کنند. اما این کار، مثل راه رفتن روی لبه تیغ است. اگر IP واقعی شما شناسایی شود، صرافی می تواند حساب شما را مسدود کند و دارایی هایتان را بلوکه کند. پولشویی و دور زدن تحریم ها، از دلایلی است که صرافی ها این کار را می کنند.

چالش های احراز هویت و قوانین تحریم بین المللی

حتی با VPN هم، ممکن است صرافی های خارجی در نهایت از شما مدارک احراز هویت بخواهند. و وقتی مدارک ایرانی ارائه دهید، بلافاصله حسابتان مسدود می شود. تحریم های بین المللی مثل OFAC، صرافی ها را مجبور می کند که به کاربران ایرانی خدمات ندهند و این یک مانع بزرگ است.

ریسک های امنیتی و اعتماد به صرافی های خارجی

صرافی های خارجی هم مثل داخلی ها، از خطر هک مصون نیستند. علاوه بر این، همیشه ریسک این وجود دارد که صرافی مورد نظر، یک صرافی کلاهبرداری باشد و با پول شما فرار کند. وقتی در یک کشور دیگر اتفاقی بیفتد، پیگیری قانونی آن برای یک کاربر ایرانی عملاً ناممکن است.

نقش رمزارزها در حفظ ارزش دارایی و فرار از تورم

خب، با این همه ریسک، چرا مردم ایران باز هم به سراغ رمزارزها می روند؟ دلیل اصلی اش را می شود در تورم وحشتناک و کاهش ارزش ریال پیدا کرد. خیلی ها بیت کوین و سایر آلت کوین ها را یک «پناهگاه امن» در برابر کاهش ارزش پول ملی می دانند.

جذابیت بیت کوین و سایر آلت کوین ها به عنوان پناهگاه امن در برابر کاهش ارزش ریال

در شرایطی که تورم سالانه در ایران به بالای ۴۰ درصد رسیده و هر روز ارزش پول ملی کمتر می شود، مردم به دنبال هر راهی هستند تا ارزش دارایی هایشان را حفظ کنند. سرمایه گذاری در طلا، دلار، ملک و حالا هم رمزارزها، گزینه هایی هستند که مردم برای مقابله با این وضعیت به آن ها رو می آورند. بیت کوین به دلیل عرضه محدود و عدم وابستگی به دولت ها، در نگاه خیلی ها یک دارایی ضد تورم محسوب می شود.

بررسی واقعی این ادعا و ریسک های ذاتی بازار رمزارز

اما آیا واقعاً رمزارزها پناهگاه امن هستند؟ این ادعا را باید با احتیاط بیشتری بررسی کرد. بازار رمزارزها بسیار پرنوسان است و قیمت ها می توانند در عرض چند ساعت، ده ها درصد بالا یا پایین بروند. پس، اگرچه می توانند در برابر تورم نقش محافظتی داشته باشند، اما ریسک ذاتی خودشان را هم دارند و ممکن است در یک ریزش بزرگ، بخش قابل توجهی از سرمایه تان را از دست بدهید. این یک تیغ دو لبه است که هم فرصت های بزرگی دارد و هم ریسک های بزرگی.

تأثیر تحریم های بین المللی و نقش ژئوپلیتیک

تحریم های بین المللی، یکی از مهمترین عواملی هستند که روی اقتصاد ایران تأثیر می گذارند. در این میان، ارزهای دیجیتال هم یک جایگاه ویژه پیدا کرده اند؛ هم به عنوان ابزاری برای دور زدن تحریم ها و هم به عنوان یک پدیده که زیر ذره بین نهادهای بین المللی قرار گرفته است.

رمزارزها به عنوان ابزاری برای دور زدن تحریم ها

از سال ۲۰۱۷ به بعد که تحریم های آمریکا حسابی دسترسی ایران به سیستم مالی جهانی را قطع کرد، رمزارزها به یک روش جایگزین برای انجام تراکنش های مالی بین المللی تبدیل شدند. این یعنی پول می توانست بدون عبور از بانک ها و سیستم های سنتی، از مرزها عبور کند.

تسهیل تراکنش های مالی بین المللی در شرایط محدودیت بانکی

وقتی بانک های ایرانی نمی توانند با بانک های خارجی کار کنند، رمزارزها می توانند نقش پل ارتباطی را بازی کنند. مثلاً، برای واردات و صادرات کالا یا انتقال پول به خارج از کشور، ارزهای دیجیتال یک راه حل غیرمتمرکز و نسبتاً پنهان ارائه می دهند. این موضوع، به خصوص در مواردی که نیاز به تراکنش های با حجم بالا یا حساسیت بالا وجود دارد، جذابیت زیادی پیدا کرده است.

نگرانی های نهادهای بین المللی (مانند OFAC) در مورد استفاده ایران از رمزارزها

اما این کار، حسابی نهادهای بین المللی مثل دفتر کنترل دارایی های خارجی ایالات متحده (OFAC) را نگران کرده است. آن ها می ترسند که ایران از رمزارزها برای دور زدن تحریم ها و تأمین مالی فعالیت هایی که در لیست سیاه هستند، استفاده کند. به همین دلیل، صرافی های ایرانی و حتی افراد مرتبط با ایران، زیر ذره بین شدید این نهادها قرار دارند و هر گونه تخلف می تواند منجر به تحریم های بیشتر و مسدود شدن دارایی ها شود.

نقش سپاه پاسداران انقلاب اسلامی و نهادهای وابسته

یکی از موضوعات حساسی که در مورد وضعیت رمزارزها در ایران مطرح می شود، نقش سپاه پاسداران انقلاب اسلامی و نهادهای مرتبط با آن است.

استفاده از رمزارز برای تأمین مالی عملیات های خاص و دور زدن تحریم ها

بر اساس گزارش های بین المللی، سپاه پاسداران و گروه های مرتبط با آن، از ارزهای دیجیتال برای تأمین مالی عملیات های خاص و دور زدن تحریم ها استفاده می کنند. ماهیت غیرمتمرکز رمزارزها، ردیابی آن ها را دشوار می کند و این امکان را به آن ها می دهد که وجوه را به صورت نسبتاً ناشناس، از مرزها عبور دهند.

ارتباط با فعالیت های سایبری و قاچاق

گفته می شود که رمزارزها در تأمین مالی فعالیت های سایبری و حتی قاچاق هم نقش دارند. یعنی از طریق ارزهای دیجیتال، پول برای انجام حملات سایبری یا خرید و فروش کالاهای قاچاق منتقل می شود. این موضوع نگرانی های امنیتی زیادی را هم در داخل و هم در سطح بین الملل ایجاد کرده است.

دخالت در عملیات های استخراج و کلاهبرداری های مرتبط با رمزارز

حتی گزارش هایی مبنی بر دخالت نهادهای مرتبط با سپاه در عملیات های استخراج غیرقانونی و برخی کلاهبرداری های رمزارزی منتشر شده است. این دخالت، به دلیل کنترل گسترده سپاه بر بخش های مختلف اقتصادی کشور، به آن ها امکان می دهد تا از خلأهای قانونی و نظارتی سوءاستفاده کنند و از این طریق هم درآمد کسب کنند و هم تحریم ها را دور بزنند.

افزایش نظارت بین المللی و پیامدهای آن برای کاربران ایرانی

همین مسائل، باعث شده که نظارت بین المللی بر فعالیت های رمزارزی مرتبط با ایران، به شدت افزایش پیدا کند. این یعنی برای کاربران عادی ایرانی هم ریسک ها بالاتر می رود. اگر حساب کاربری شما در یک صرافی خارجی، حتی به صورت غیرمستقیم، با فعالیت های مشکوک یا تحریم شده ارتباط پیدا کند، ممکن است دارایی هایتان مسدود شود و امکان هیچ گونه پیگیری وجود نداشته باشد. این موضوع، بار دیگر اهمیت احتیاط و آگاهی از ریسک ها را برای سرمایه گذاران ایرانی گوشزد می کند.

فساد و سوءاستفاده از رمزارز در ایران

متأسفانه، همانطور که ارزهای دیجیتال می توانند ابزاری برای فرار از تحریم ها باشند، می توانند بستری برای فساد و سوءاستفاده هم فراهم کنند. در ایران، با توجه به ساختار اقتصادی و سیاسی خاص، این موضوع ابعاد نگران کننده تری به خود گرفته است.

رمزارز به عنوان ابزاری برای پنهان کردن فساد مالی و پولشویی

ماهیت غیرمتمرکز و نسبتاً ناشناس ارزهای دیجیتال، آن ها را به ابزاری جذاب برای پنهان کردن فساد مالی و پولشویی تبدیل کرده است. تصور کنید کسی پول زیادی از راه غیرقانونی به دست آورده. تبدیل این پول به رمزارز و انتقال آن، کار را برای ردیابی توسط نهادهای نظارتی به شدت دشوار می کند. این پول می تواند به حساب های خارجی منتقل شود یا در سرمایه گذاری های دیگر، دوباره به سیستم مالی برگردد، بدون اینکه منشأ اصلی آن مشخص باشد.

در کشور ما که مشکلات فساد مالی همیشه مطرح بوده، رمزارزها این پتانسیل را دارند که این مشکلات را تشدید کنند. مقامات فاسد می توانند از این طریق، کنترل های مالی داخلی و بین المللی را دور بزنند و وجوه غیرقانونی را به راحتی جابجا کنند.

فساد در عملیات های استخراج غیرقانونی و ارتباط با نفوذ سیاسی

همانطور که قبلاً گفتیم، عملیات های استخراج غیرقانونی در ایران به شدت رواج دارد. این عملیات ها اغلب با بهره گیری از روابط و نفوذ سیاسی عمل می کنند. یعنی چه؟ یعنی ممکن است افرادی با ارتباطات خاص در بدنه دولت یا نهادهای قدرتمند، بتوانند بدون مجوز اقدام به استخراج کنند، از برق یارانه ای استفاده کنند یا حتی در صورت شناسایی، با مصونیت نسبی از مجازات فرار کنند.

اینجا دیگر بحث فقط از فرار از مالیات یا تعرفه برق نیست؛ صحبت از فساد سیستماتیک است که در آن، سود حاصل از استخراج غیرقانونی، به جیب افراد فاسد می رود و باعث تشدید چرخه فساد می شود. در این میان، گاهی شاهد هستیم که برخی مقامات یا افراد با نفوذ، با دریافت رشوه، چشم خود را بر این تخلفات می بندند و زمینه را برای گسترش بیشتر فساد فراهم می کنند.

کلاهبرداری های مرتبط با ارز دیجیتال و طرح های پانزی: شناسایی و مقابله

بازار رمزارزها، به خصوص در کشورهایی مثل ایران که مردم به دنبال راه هایی برای حفظ ارزش پولشان هستند، بستری عالی برای کلاهبرداران است. طرح های پانزی و هرمی که وعده سودهای نجومی و غیرواقعی می دهند، در پوشش ارز دیجیتال، حسابی گل کرده اند.

این کلاهبرداری ها معمولاً با تبلیغات پر زرق و برق و وعده «یک شبه پولدار شدن» شروع می شوند. افراد سرمایه هایشان را وارد می کنند، در ابتدا ممکن است سودهای کوچکی هم دریافت کنند تا اعتمادشان جلب شود، اما در نهایت، با ناپدید شدن کلاهبرداران، تمام سرمایه شان از دست می رود. این طرح ها از بی ثباتی اقتصادی و نگرانی مردم سوءاستفاده می کنند و افراد ناآگاه را به دام می اندازند.

بسیاری از کلاهبرداری های رمزارزی در ایران، با سوءاستفاده از شرایط اقتصادی نامساعد و امید مردم به کسب سودهای بالا، شکل می گیرند. این طرح های متقلبانه، اغلب توسط افرادی با نفوذ و ارتباطات خاص محافظت می شوند و پیگیری قانونی را برای قربانیان دشوار می کنند.

مشکل اینجاست که به دلیل نبود قوانین شفاف و ضعف نظارت، پیگیری این کلاهبرداری ها و بازگرداندن پول قربانیان، بسیار دشوار است. کاربران باید همیشه مراقب باشند، به وعده های غیرواقعی اعتماد نکنند و قبل از هر سرمایه گذاری، تحقیق کافی انجام دهند و با متخصصین مشورت کنند.

چشم انداز آینده ارزهای دیجیتال در ایران

حالا که حسابی به پیچ و خم های وضعیت فعلی رمزارزها در ایران سر زدیم، بد نیست یک نگاهی هم به آینده این بازار در کشورمان بیندازیم. چه چیزی انتظارمان را می کشد؟ آیا اوضاع بهتر می شود یا بدتر؟

سناریوهای احتمالی برای قانون گذاری (تشدید، تسهیل یا تدوین چارچوب جامع)

یکی از مهمترین چیزهایی که آینده رمزارزها در ایران را تعیین می کند، قانون گذاری است. چند سناریو را می توانیم تصور کنیم:

1. تشدید قوانین: ممکن است دولت تصمیم بگیرد نظارت ها را سخت تر کند، محدودیت های بیشتری برای خرید و فروش بگذارد و با صرافی های غیرمجاز برخورد جدی تری کند. این کار می تواند بازار را کوچک تر و پرریسک تر کند.
2. تسهیل قوانین: از آن طرف، احتمال دارد با توجه به نیازهای اقتصادی و پتانسیل رمزارزها برای دور زدن تحریم ها، قوانین کمی منعطف تر شوند و یک چارچوب مشخص تر برای فعالیت صرافی ها و سرمایه گذاران تدوین شود.
3. تدوین چارچوب جامع: ایده آل این است که یک قانون جامع و شفاف برای تمام ابعاد رمزارزها (استخراج، خرید، فروش، نگهداری و مالیات) تدوین شود. این کار می تواند ابهامات را برطرف کرده و امنیت بیشتری برای سرمایه گذاران ایجاد کند. اما این کار بسیار زمان بر و پیچیده است و نیازمند همکاری نهادهای مختلف است.

تأثیر تحولات جهانی بلاکچین بر بازار داخلی ایران

بازار رمزارزها یک بازار جهانی است و اتفاقاتی که در دنیا می افتد، قطعاً روی ایران هم تأثیر می گذارد. مثلاً اگر فناوری بلاکچین پیشرفت های جدیدی داشته باشد، یا پروژه های بزرگی معرفی شوند، یا حتی دولت های بزرگ دنیا سیاست های جدیدی در قبال رمزارزها اتخاذ کنند، همه اینها می تواند مسیر بازار ایران را هم تغییر دهد.

پروژه هایی مثل برنا و کوکنوس که در ایران در حال توسعه هستند، نشان می دهند که تمایل به استفاده از فناوری بلاکچین در داخل کشور وجود دارد. اگر این پروژه ها موفق باشند و زیرساخت های لازم فراهم شود، ممکن است شاهد رشد استفاده از بلاکچین در حوزه های مختلف اقتصادی باشیم.

چالش های اقتصادی و ژئوپلیتیکی پیش رو (تورم، تحریم ها، انتخابات و…)

آینده رمزارزها در ایران، جدا از وضعیت کلی اقتصاد و سیاست کشور نیست. تورم بالا، تحریم های بین المللی و نوسانات نرخ ارز، همچنان محرک اصلی برای ورود مردم به این بازار خواهند بود. هر چقدر اقتصاد ایران در مضیقه باشد، تمایل به رمزارزها به عنوان یک راه گریز از کاهش ارزش پول، بیشتر خواهد شد.

تحولات ژئوپلیتیکی، مثل نتیجه انتخابات داخلی یا تغییرات در روابط بین الملل، هم می توانند به طور مستقیم روی بازار رمزارز در ایران تأثیر بگذارند. به عنوان مثال، اگر تحریم ها برداشته شوند یا روابط اقتصادی با دنیا بهتر شود، شاید جذابیت رمزارزها برای دور زدن تحریم ها کمتر شود، اما از طرف دیگر، ممکن است با ورود سرمایه های خارجی، بازار داخلی هم رشد کند.

لزوم آموزش، شفافیت و فرهنگ سازی در این حوزه

یک چیز قطعی است: چه قوانین سخت تر شوند، چه آسان تر، آموزش و شفافیت حرف اول را می زند. مردم نیاز دارند بدانند رمزارزها چه هستند، چه ریسک هایی دارند، چطور باید در آن ها سرمایه گذاری کرد و چطور از کلاهبرداری ها در امان ماند. فرهنگ سازی در این زمینه، وظیفه مشترک دولت، رسانه ها و فعالان این حوزه است. بدون آگاهی کافی، بازار رمزارز همیشه یک میدان مین باقی خواهد ماند.

جمع بندی و توصیه های نهایی برای کاربران

خب، تا اینجا دیدیم که وضعیت ارزهای دیجیتال در ایران، شبیه یک پازل چند تکه است که هر قطعه اش داستانی دارد. از یک طرف، جذابیت های اقتصادی برای حفظ ارزش پول در برابر تورم و دور زدن تحریم ها وجود دارد و از طرف دیگر، با ابهامات قانونی، ریسک های امنیتی و نوسانات بازار روبرو هستیم. این یک فضای پیچیده و پرمخاطره است که نیاز به آگاهی و احتیاط فراوان دارد.

برای همین، اگر شما هم به فکر ورود به این بازار هستید یا همین الان هم در آن فعالیت می کنید، چند توصیه کلیدی و مهم را باید همیشه گوشه ذهن داشته باشید:

توصیه های کلیدی برای سرمایه گذاران و ماینرها

• احتیاط حرف اول را می زند: هیچ وقت تمام دارایی تان را وارد بازار رمزارز نکنید، مخصوصاً در ایران که ابهامات زیاد است. فقط با پولی سرمایه گذاری کنید که اگر از دست رفت، زندگی تان دچار مشکل نشود.
• تحقیق، تحقیق، تحقیق: قبل از هر گونه سرمایه گذاری در هر رمزارزی، حسابی تحقیق کنید. گول تبلیغات و وعده های سودهای نجومی را نخورید. اگر چیزی بیش از حد خوب به نظر می رسد، احتمالاً یک کلاهبرداری است.
• مشاوره با متخصصین: اگر اطلاعات کافی ندارید، حتماً با افراد متخصص و باتجربه در این حوزه مشورت کنید. البته حواستان باشد که به هر کسی هم اعتماد نکنید.
• آگاهی از ریسک ها: بازار رمزارز نوسان های شدیدی دارد. ممکن است در یک روز سود زیادی کنید و در روز دیگر ضرر زیادی. همیشه آماده این نوسانات باشید.
• از منابع قانونی استفاده کنید: اگر ماینر هستید، حتماً مجوزهای لازم را از وزارت صمت بگیرید تا با مشکلات قضایی و امنیتی مواجه نشوید.
• امنیت دارایی ها: از کیف پول های امن و معتبر استفاده کنید و هرگز اطلاعات خصوصی و کلیدهای بازیابی (Seed Phrase) خود را در اختیار کسی قرار ندهید.

تأکید بر مسئولیت فردی در بازار پرریسک رمزارز

در نهایت، مسئولیت همه تصمیم گیری ها و سرمایه گذاری ها در بازار رمزارز، با خود شماست. هیچ دولت یا نهادی نمی تواند به طور کامل از شما در برابر ریسک های این بازار محافظت کند، به خصوص در کشوری مثل ایران که چارچوب های قانونی هنوز کامل و شفاف نیستند. پس با چشم باز، با آگاهی کامل و با احتیاط قدم بردارید تا بتوانید از فرصت های این بازار استفاده کنید و از دام چالش ها و کلاهبرداری ها در امان بمانید.

بازار ارزهای دیجیتال در ایران، مثل یک رودخانه خروشان است؛ هم می شود از آن ماهی گرفت و هم ممکن است غرق شد. انتخاب با شماست که چطور وارد این رودخانه شوید.