دادخواست تقسیم ترکه چیست

دادخواست تقسیم ترکه یک راهکار قانونیه که وقتی ورثه برای تقسیم ارث به توافق نمی رسن، هر کدومشون می تونن با این دادخواست از دادگاه بخوان که اموال متوفی رو بینشون تقسیم کنه.

فوت عزیزان، هرچند دردناکه، اما خب واقعیت زندگیه. بعد از اینکه غبار ماتم کمی کنار می ره، معمولاً یه بحث مهم پیش میاد: اموال و دارایی های به جا مونده از متوفی چی میشه و چطور باید بین ورثه تقسیم بشه؟ اینجاست که پای یه عالمه اصطلاح حقوقی مثل ترکه و انحصار وراثت و تقسیم ترکه وسط میاد. شاید فکر کنید همه چیز با صحبت و توافق حل میشه، اما همیشه این طور نیست. گاهی اوقات، ورثه سرِ تقسیم اموال با هم به مشکل می خورن یا اصلاً نمی تونن به یه توافق جامع برسن. توی این جور مواقع، برای اینکه حق کسی ضایع نشه و همه چیز قانونی پیش بره، چاره ای جز رفتن به سراغ دادگاه و طرح دادخواست تقسیم ترکه باقی نمی مونه.

در واقع، دادخواست تقسیم ترکه یه ابزار حقوقی قدرتمنده که به هر کدوم از ورثه این امکان رو میده تا سهم قانونی خودشون رو از ماترک مطالبه کنن و دادگاه هم با توجه به قوانین، تکلیف این اموال رو مشخص می کنه. حالا اینکه دقیقاً ترکه چیه، کی می تونه این دادخواست رو بده، چه مراحلی داره و چه مدارکی لازمه، همون چیزایی هستن که قراره توی این مقاله حسابی در موردشون حرف بزنیم تا شما با دید باز و اطلاعات کامل وارد این مسیر بشید.

دادخواست تقسیم ترکه چیست؟ تعریف جامع و کامل

قبل از اینکه بریم سراغ دادخواست تقسیم ترکه، بهتره اول یه تعریفی از خود ترکه داشته باشیم. توی زبان حقوقی، ترکه (یا ماترک) به تمام اموال، دارایی ها، حقوق و حتی بدهی هایی میگن که از یه نفر بعد از فوتش به جا مونده. این اموال می تونه شامل خونه، ماشین، حساب بانکی، سهام، طلب هایی که متوفی از دیگران داشته و حتی بدهی هایی که به گردنش بوده، باشه.

حالا برگردیم به اصل مطلب؛ دادخواست تقسیم ترکه چیه؟ خیلی ساده بخوام بگم، این دادخواست وقتی مطرح میشه که ورثه (یعنی کسانی که از متوفی ارث می برن) نمی تونن سرِ تقسیم اموال به جا مونده از متوفی با هم کنار بیان و هر کدوم سهم خودشون رو می خوان. توی این شرایط، هر کدوم از ورثه (یا حتی بعضی از ذی نفع ها) می تونن برن دادگاه و از قاضی بخواهند که تکلیف این اموال رو روشن کنه و اون ها رو طبق قانون بین وراث تقسیم کنه. این کار جلوی دعواهای بی پایان خانوادگی رو می گیره و همه چیز رو طبق اصول حقوقی پیش میبره.

یه نکته مهم اینه که تقسیم ترکه می تونه به دو شکل انجام بشه: یکی تقسیم توافقی که ورثه خودشون با هم به نتیجه می رسن و یه تقسیم نامه عادی یا صلح نامه تنظیم می کنن. اما شکل دوم و مهم تر همین تقسیم قضاییه که وقتی توافق نیست، دادگاه با دادخواست وارد عمل میشه. فرق اصلی اینه که تو حالت توافقی، اختیار عمل دست خود ورثه اس، ولی تو حالت قضایی، همه چیز زیر نظر قاضی و طبق قانون پیش میره و حکم دادگاه برای همه لازم الاجراست.

چه کسانی می توانند دادخواست تقسیم ترکه را ارائه دهند؟

اگه با مشکل تقسیم ترکه مواجه شدید، حتماً این سوال براتون پیش میاد که خب، حالا کی می تونه این دادخواست رو به دادگاه بده؟ در اصل، هر کسی که نفع قانونی تو تقسیم ترکه داشته باشه، این حق رو داره که دادخواست تقسیم ترکه رو مطرح کنه. بیاین ببینیم این افراد دقیقاً چه کسایی هستن:

• هر یک از ورثه: این ساده ترین حالتشه. هر کدوم از کسانی که از متوفی ارث می برن، می تونن چه به تنهایی و چه با بقیه ورثه، این دادخواست رو تقدیم دادگاه کنن. یعنی اگه فقط یک نفر هم خواهان تقسیم باشه، می تونه این کار رو انجام بده.
• وصی متوفی: اگه متوفی قبل از فوتش، کسی رو به عنوان وصی برای اداره اموالش و تقسیم اون ها بعد از مرگش تعیین کرده باشه، اون وصی هم می تونه برای اجرای وصیت و تقسیم ترکه، به دادگاه دادخواست بده.
• قیم محجورین: گاهی اوقات بین ورثه، افراد محجوری مثل صغار (بچه هایی که به سن قانونی نرسیدن)، سفیه (کسانی که توانایی اداره اموالشون رو ندارن) یا مجانین (افراد دیوانه) هم هستن. در این صورت، قیمی که برای این افراد تعیین شده، وظیفه داره که برای حفظ حقوق اون ها، دادخواست تقسیم ترکه رو به دادگاه تقدیم کنه.
• ولی قهری: پدر یا جد پدری، که بهشون ولی قهری میگن، برای بچه های صغیرشون حق ولایت دارن. اگه متوفی، پدربزرگ یا پدری بوده و نوه یا فرزند صغیری داره که ازش ارث می بره، ولی قهری می تونه از طرف این صغار، درخواست تقسیم ترکه رو بده.

شرایط اولیه و مقدمات لازم برای طرح دادخواست تقسیم ترکه

فکر نکنید همین که تصمیم گرفتید ترکه تقسیم بشه، می تونید فوری برید دادگاه و دادخواست بدید. قبل از هر چیزی، یه سری شرایط اولیه و مراحل مقدماتی هست که باید حتماً طی بشه تا دادخواست شما از نظر قانونی معتبر باشه و دادگاه بهش رسیدگی کنه. این شرایط مثل پله های اول مسیرن:

1. اثبات فوت متوفی و احراز وراثت (همون گواهی انحصار وراثت): اولین و مهم ترین قدم اینه که فوت شخص متوفی به صورت قانونی اثبات بشه. این کار با ارائه گواهی فوت انجام میشه. اما فقط گواهی فوت کافی نیست. باید مشخص بشه دقیقاً چه کسانی از متوفی ارث می برن و سهم هر کدوم چقدره. اینجاست که پای گواهی انحصار وراثت وسط میاد. این گواهی توسط شورای حل اختلاف صادر میشه و توی اون، اسم همه ورثه قانونی و سهم الارث هر کدومشون به صورت دقیق مشخص شده. بدون این گواهی، دادگاه اصلاً به دادخواست تقسیم ترکه شما رسیدگی نمی کنه.

2. تعیین کامل و شفاف اموال و دیون متوفی (ترکه): باید دقیقاً مشخص بشه که متوفی چی داشته و چقدر بدهکار بوده. یعنی لیست تمام دارایی هاش (چه منقول مثل ماشین و پول، چه غیرمنقول مثل ملک) و همین طور همه بدهی ها و دیونش معلوم باشه. این لیست به دادگاه کمک می کنه تا بدونه دقیقاً چه چیزهایی رو باید تقسیم کنه.

3. عدم توافق و تراضی ورثه در تقسیم ترکه: این یکی از اصلی ترین دلایل مراجعه به دادگاهه. اگه همه ورثه سرِ تقسیم اموال با هم به توافق برسن و یه تقسیم نامه عادی تنظیم کنن، دیگه نیازی به دادگاه و دادخواست نیست. اما اگه حتی یک نفر از ورثه هم مخالف باشه یا نتونن به یک راه حل مشترک برسن، اون وقته که راه حل قانونی (دادخواست تقسیم ترکه) مطرح میشه. در واقع، دادگاه فقط وقتی وارد عمل میشه که ورثه نتونن خودشون با هم کنار بیان.

4. پرداخت دیون و حقوق واجب متوفی (قبل از تقسیم): یه اصل مهم تو قانون ارث هست که میگه اول باید همه بدهی ها و دیون متوفی پرداخت بشه، بعد اگه چیزی موند، بین ورثه تقسیم بشه. یعنی اگه متوفی قرض یا مهریه به کسی بدهکار بوده، یا اگه وصیت نامه ای داشته که تا یک سوم اموالش رو برای کارهای خاصی مشخص کرده، اول باید این موارد پرداخت بشن، بعد بقیه اموال تقسیم بشه. این کار تضمین می کنه که حقوق دیگران ضایع نشه.

مدارک لازم برای تنظیم و ارائه دادخواست تقسیم ترکه

وقتی تصمیم گرفتید دادخواست تقسیم ترکه رو مطرح کنید، باید یه سری مدارک رو آماده کنید. نداشتن هر کدوم از این مدارک ممکنه باعث طولانی شدن روند یا حتی رد شدن دادخواست شما بشه. پس حتماً لیست زیر رو با دقت بخونید و همه مدارک رو جمع آوری کنید:

ردیف	مدارک مورد نیاز	توضیحات
۱	کپی برابر اصل شناسنامه و کارت ملی خواهان و خواندگان	شناسنامه و کارت ملی خودتون (خواهان) و همه ورثه دیگه (خواندگان). اگه همه اطلاعات رو از بقیه ورثه ندارید، همون اطلاعاتی که دارید رو ذکر کنید و دادگاه خودش برای تکمیل اطلاعات اقدام می کنه.
۲	اصل یا کپی برابر اصل گواهی فوت متوفی	این گواهی فوت رو از اداره ثبت احوال می تونید بگیرید.
۳	اصل یا کپی برابر اصل گواهی انحصار وراثت	این مدرک حتماً باید باشه و از شورای حل اختلاف صادر میشه. تو این گواهی، همه ورثه و میزان سهم الارثشون مشخص شده.
۴	اسناد مالکیت مربوط به اموال متوفی	یعنی هر سندی که نشون میده متوفی مالک یه دارایی بوده؛ مثلاً سند مالکیت ملک، سند خودرو، مدارک حساب های بانکی، سهام، اسناد تجاری و هر چیز دیگه.
۵	کپی برابر اصل وکالت نامه (اگر وکیل دارید)	اگه برای انجام این کار وکیل گرفتید، کپی وکالت نامه اش باید ضمیمه دادخواست باشه.
۶	فیش واریزی هزینه های دادرسی	برای ثبت هر دادخواستی، باید یه مبلغی به عنوان هزینه دادرسی پرداخت کنید که میزانش توسط قوه قضائیه تعیین میشه.

یادتون باشه که همه این مدارک رو باید آماده کنید و موقع ثبت دادخواست از طریق دفاتر خدمات الکترونیک قضایی، اون ها رو هم بارگذاری کنید.

مراحل گام به گام رسیدگی به دادخواست تقسیم ترکه در دادگاه

رسیدگی به دادخواست تقسیم ترکه یه فرآیند کاملاً قانونیه و باید مرحله به مرحله پیش بره. اگه این مراحل رو بدونید، کمتر دچار سردرگمی میشید. بیاین با هم این مسیر رو گام به گام بررسی کنیم:

1. تنظیم و نگارش دادخواست: اولین قدم اینه که یه دادخواست حقوقی رو با تمام جزئیات لازم (مشخصات خواهان و خواندگان، خواسته، دلایل و مستندات) تنظیم کنید. این دادخواست باید بر اساس فرم های قضایی موجود و با رعایت نکات حقوقی نوشته بشه. مثلاً باید بنویسید که شما خواهان هستید، بقیه ورثه خواندگان، و خواسته شما تقسیم ترکه است.

2. ثبت دادخواست در دفاتر خدمات الکترونیک قضایی: دیگه مثل قدیم نیست که برای ثبت دادخواست برید دادگاه. الان باید از طریق دفاتر خدمات الکترونیک قضایی اقدام کنید. دادخواست تنظیم شده و مدارک لازم رو به این دفاتر می برید، اون ها هم بعد از بررسی و دریافت هزینه های لازم، دادخواست شما رو به صورت الکترونیکی ثبت و به دادگاه صالح ارسال می کنن.

3. ارجاع پرونده به دادگاه صالح: بعد از ثبت، پرونده شما به دادگاهی که صلاحیت رسیدگی داره فرستاده میشه. معمولاً دادگاهی که آخرین اقامتگاه متوفی توی حوزه قضایی اون بوده، صلاحیت رسیدگی به پرونده رو داره. مثلاً اگه متوفی آخرین بار تو تهران زندگی می کرده، پرونده به دادگاه های عمومی حقوقی تهران ارجاع میشه.

4. ابلاغ دادخواست و تعیین وقت رسیدگی: بعد از اینکه پرونده به دادگاه رسید، دادگاه دادخواست رو برای همه ورثه و افراد ذی نفع ابلاغ می کنه و یه زمانی رو برای جلسه رسیدگی تعیین می کنه. ابلاغ هم معمولاً به صورت الکترونیکی از طریق سامانه ثنا انجام میشه. پس حتماً حواستون به پیامک های سامانه ثنا باشه.

5. تشکیل جلسه رسیدگی در دادگاه: تو تاریخ و ساعت مشخص شده، جلسه رسیدگی با حضور ورثه یا وکلای اون ها تشکیل میشه. تو این جلسه، قاضی به حرف های همه گوش میده و مدارک رو بررسی می کنه.

6. نحوه رسیدگی به اختلافات احتمالی: گاهی اوقات تو همین جلسات، اختلافات جدیدی سرِ مالکیت یه مال یا سهم الارث پیش میاد. قاضی سعی می کنه این اختلافات رو حل کنه، اما اگه حل نشه، ممکنه رسیدگی به اون قسمت رو به یه پرونده جداگانه موکول کنه یا لازم بشه مدارک بیشتری ارائه بشه.

7. ارجاع به کارشناسی (در صورت نیاز): اگه اموال متوفی پیچیده باشه، مثلاً چند تا ملک با ارزش های مختلف، یا چند تا کسب و کار، دادگاه ممکنه پرونده رو به کارشناس رسمی دادگستری ارجاع بده. کارشناس میاد و اموال رو قیمت گذاری می کنه، یا اگه نیاز به تفکیک یا افراز (جدا کردن) باشه، نظر کارشناسی خودش رو اعلام می کنه. هزینه کارشناسی هم معمولاً به عهده ورثه اس که باید پرداخت کنن.

8. صدور حکم تقسیم ترکه یا دستور فروش مال مشاع: بعد از بررسی های لازم و نظر کارشناس (اگه بوده)، قاضی یکی از این دو کار رو انجام میده:

   • اگه اموال قابل تقسیم باشه (مثلاً سه تا ملک داریم و سه تا وارث)، حکم به تقسیم ترکه میده و سهم هر کس رو مشخص می کنه.
   • اگه اموال قابل تقسیم نباشه و به قول حقوقی غیرقابل افراز باشه (مثلاً یه آپارتمان داریم و سه تا وارث که هر کدوم یه قسمت کوچیک از اون رو نمی تونن بردارن)، دادگاه دستور فروش مال مشاع رو صادر می کنه. یعنی اون مال از طریق مزایده فروخته میشه و پولش بین ورثه تقسیم میشه.

9. اجرای حکم: بعد از اینکه حکم صادر شد و قطعیت پیدا کرد (یعنی دیگه قابل اعتراض نباشه)، باید به واحد اجرای احکام دادگستری مراجعه کنید تا حکم تقسیم یا دستور فروش رو اجرا کنن. تو این مرحله، اموال عملاً بین ورثه تقسیم میشه یا به فروش میره و پولش پرداخت میشه.

قانون تقسیم ترکه: بررسی مواد مهم قانون امور حسبی و مدنی

تقسیم ترکه یه موضوع کاملاً قانونیه و بر اساس مواد مشخصی از قانون مدنی و قانون امور حسبی انجام میشه. دونستن این قوانین برای همه کسانی که درگیر این موضوع هستن، خیلی مهمه. بیاین نگاهی بندازیم به چند تا از مواد کلیدی این قوانین:

مواد کلیدی قانون امور حسبی

قانون امور حسبی به صورت تخصصی به مسائل مربوط به ترکه، انحصار وراثت و تقسیم اون می پردازه. از مواد مهمش میشه به موارد زیر اشاره کرد:

• ماده ۳۰۰ قانون امور حسبی: میگه که دادگاه موقع رسیدگی به درخواست تقسیم ترکه، باید اول از همه ورثه رو احضار کنه تا نظرشون رو بگن.
• ماده ۳۰۴ قانون امور حسبی: این ماده می گه درخواست تقسیم باید کتبی باشه و شامل نام و نام خانوادگی درخواست کننده، نام متوفی، اسامی همه ورثه و ذی نفعان و میزان سهم هر کدوم باشه. این ها همون اطلاعاتی هستن که توی دادخواست می نویسید.
• ماده ۳۰۵ قانون امور حسبی: اگه دادگاه تو هر مرحله ای نیاز به توضیح بیشتر از درخواست کننده داشته باشه، می تونه احضارش کنه تا توضیحات لازم رو بده.
• ماده ۳۰۶ قانون امور حسبی: دادگاه برای رسیدگی به موضوع، یه تاریخ جلسه تعیین می کنه و همه ذی نفعان رو برای شرکت تو این جلسه دعوت می کنه.
• ماده ۳۰۸ قانون امور حسبی: تاکید می کنه که فاصله بین ابلاغ احضاریه و روز جلسه، حداقل باید ۱۰ روز باشه تا همه فرصت کافی برای آماده شدن داشته باشن.
• ماده ۳۰۹ قانون امور حسبی: همه ورثه و ذی نفعان می تونن تو جلسه دادگاه حاضر بشن و درباره نحوه تقسیم ترکه نظر بدن. اگه به توافق رسیدن، یه صورت جلسه تنظیم و امضا میشه.
• ماده ۳۱۷ قانون امور حسبی: اگه ترکه شامل مالی باشه که قابل تقسیم نیست و فروش اون لازمه، دادگاه به درخواست ذی نفع، دستور فروش اون مال رو میده و پولش رو بین ورثه تقسیم می کنه.
• ماده ۳۲۰ قانون امور حسبی: اگه برای تقسیم اموال نیاز به قرعه کشی باشه، یه جلسه برای قرعه کشی تعیین میشه و به همه اطلاع میدن. اگه کسی هم تو جلسه نباشه، با نظر بقیه قرعه کشی انجام میشه.
• ماده ۳۲۱ قانون امور حسبی: اگه بین ورثه، فرد غائب یا محجور (مثل صغیر یا مجنون) باشه، دادگاه براش امین یا قیم تعیین می کنه تا از حقوقش دفاع کنه و بعد تقسیم ترکه رو ادامه میده.
• ماده ۳۲۲ و ۳۲۳ قانون امور حسبی: بعد از اینکه تقسیم تموم شد، دادگاه یه صورت جلسه دقیق تنظیم می کنه که توش میزان ترکه و سهم هر کس مشخص شده باشه. این صورت جلسه رو همه حاضرین امضا می کنن و اگه کسی امضا نکرد یا غائب بود، قید میشه.
• ماده ۳۲۴ و ۳۲۵ قانون امور حسبی: بر اساس همون صورت جلسه، دادگاه تقسیم نامه رو صادر و به ورثه ابلاغ می کنه. بعد از این تقسیم، هر ورثه مالک مستقل سهم خودش میشه و هر تصرفی که بخواد می تونه تو سهمش انجام بده.

مواد مربوط به ارث در قانون مدنی

قانون مدنی هم مواد زیادی در مورد ارث و سهم الارث داره که پایه های تقسیم ترکه رو تشکیل میده. مثلاً:

• ماده ۸۶۷ قانون مدنی: می گه ارث با فوت حقیقی یا فرضی مورث محقق میشه.
• ماده ۸۶۸ قانون مدنی: توضیح میده که مالکیت ورثه نسبت به ترکه متوفی مستقر نمی شه مگر بعد از اداء حقوق و دیونی که به ترکه تعلق گرفته. این همون نکته ای بود که گفتیم اول باید بدهی ها پرداخت بشه.
• ماده ۹۰۷ قانون مدنی: که تو بریف رقبا هم بهش اشاره شده بود، سهم الارث اولاد رو مشخص می کنه. مثلاً اگه متوفی فقط یه فرزند داشته باشه، کل ارث به اون می رسه. اگه چند فرزند پسر و دختر داشته باشه، سهم پسر دو برابر دختره.

یادتون باشه که قانون همیشه اولویت با پرداخت بدهی ها و اجرای وصیت های متوفی (تا یک سوم اموال) داره، بعد نوبت به تقسیم ارث بین ورثه میرسه.

نمونه دادخواست تقسیم ترکه (با توضیحات)

برای اینکه دید بهتری از یه دادخواست تقسیم ترکه داشته باشید، اینجا یه نمونه کلی از اجزای اون رو براتون میارم. دقت کنید که این فقط یه نمونه اس و باید بر اساس شرایط خاص پرونده شما تکمیل بشه. برای نگارش دقیق تر، بهتره از وکیل کمک بگیرید:

اجزای یک دادخواست استاندارد

هر دادخواست حقوقی از چند بخش اصلی تشکیل شده که باید با دقت تکمیل بشن:

• مشخصات خواهان: شامل نام، نام خانوادگی، نام پدر، کد ملی، آدرس کامل و شغل کسی که دادخواست رو میده.
• مشخصات خوانده: شامل نام، نام خانوادگی، نام پدر، کد ملی (اگه دارید)، آدرس کامل و شغل همه وراث دیگه که باید در تقسیم ترکه شرکت کنن. اگه اطلاعات کاملی از همه خواندگان ندارید، همون هایی رو که می دونید وارد کنید و دادگاه خودش برای تکمیل اطلاعات اقدام می کنه.
• خواسته: این قسمت باید خیلی واضح و مشخص باشه. اینجا شما از دادگاه چی می خواید؟ مثلاً می نویسید: صدور حکم مبنی بر تقسیم ترکه متوفی مرحوم [نام متوفی] یا صدور حکم بر تقسیم ترکه و در صورت عدم قابلیت افراز، صدور دستور فروش مال مشاع.
• دلایل و منضمات دادخواست: اینجا باید تمام مدارکی رو که به نفع شماست و از ادعای شما پشتیبانی می کنه، لیست کنید. مثلاً گواهی فوت، گواهی انحصار وراثت، سند مالکیت املاک، سند خودرو، کپی شناسنامه و کارت ملی و غیره.
• شرح دادخواست: این بخش، مهم ترین قسمت دادخواست شماست که توش داستان رو تعریف می کنید و توضیح می دید چرا این دادخواست رو دادید. با زبانی ساده و روشن، شرح واقعه رو می نویسید و دلایل قانونی خودتون رو بیان می کنید.

نمونه متن شرح دادخواست تقسیم ترکه

ریاست محترم دادگاه عمومی حقوقی [نام شهرستان مربوطه]

با احترام، به استحضار می رساند:

مرحوم [نام و نام خانوادگی متوفی] به شماره ملی [کد ملی متوفی] و فرزند [نام پدر متوفی]، در تاریخ [تاریخ فوت] فوت نموده و به موجب گواهی انحصار وراثت شماره [شماره گواهی] صادره از شورای حل اختلاف [نام شورای حل اختلاف]، ورثه قانونی ایشان عبارتند از:

1. اینجانب [نام و نام خانوادگی خواهان]، فرزند [نام پدر خواهان]
2. آقای/خانم [نام و نام خانوادگی خوانده ۱]، فرزند [نام پدر خوانده ۱]
3. آقای/خانم [نام و نام خانوادگی خوانده ۲]، فرزند [نام پدر خوانده ۲]
4. و …

(در اینجا اسامی همه ورثه با نسبت شان به متوفی ذکر می شود).

مرحوم متوفی دارای اموال و دارایی هایی از جمله [فهرستی از اموال متوفی مانند: یک قطعه زمین به پلاک ثبتی …]، [یک واحد آپارتمان …]، [حساب بانکی …] و [یک دستگاه خودرو …] بوده که پس از فوت ایشان به صورت مشاع بین ورثه باقی مانده است.

با وجود تلاش های اینجانب و سایر ورثه، متأسفانه تا این لحظه هیچ گونه توافقی برای تقسیم عادلانه و قانونی ترکه حاصل نگردیده است. لذا، با توجه به عدم تراضی ورثه در تقسیم اموال و به منظور احقاق حقوق قانونی هر یک از ورثه، اینجانب تقاضای رسیدگی و صدور حکم شایسته مبنی بر تقسیم ترکه مرحوم [نام متوفی] را از آن مرجع محترم دارم.

در صورت نیاز به کارشناسی جهت ارزیابی و تفکیک اموال، درخواست ارجاع پرونده به کارشناس رسمی دادگستری مورد استدعاست و چنانچه هر یک از اموال غیرقابل افراز تشخیص داده شود، تقاضای صدور دستور فروش مال مشاع و تقسیم حاصل از فروش بین ورثه، با رعایت سهم الارث قانونی، را دارم.

با تشکر و تجدید احترام،

[نام و نام خانوادگی خواهان]
[تاریخ]
[امضاء]

سناریوهای خاص و نکات حقوقی مهم در تقسیم ترکه

همیشه هم تقسیم ترکه به سادگی و بدون دردسر پیش نمیره. بعضی وقت ها ممکنه با سناریوهای خاص و پیچیده تری روبرو بشیم که نیازمند توجه ویژه و راهکارهای حقوقی خاص خودشون هستن. بیاین چند تا از این سناریوها رو بررسی کنیم:

تقسیم ترکه اموال غیرقابل افراز (مال مشاع)

یکی از پرتکرارترین مشکلات، وقتیه که مال به جا مونده از متوفی قابل تقسیم نباشه. مثلاً یه آپارتمان کوچیک، یا یه زمین کشاورزی که اگه بخوایم تیکه تیکه اش کنیم، از ارزش میفته یا اصلاً دیگه کاربردی نداره. به این نوع اموال، مال مشاع غیرقابل افراز میگن.

• تفاوت تقسیم و افراز: تقسیم، به معنی جداسازی اموال منقول یا غیرمنقول بین ورثه است. اما افراز بیشتر برای اموال غیرمنقول (مثل زمین و ملک) به کار میره و یعنی جدا کردن سهم هر شریک از ملک مشاع، به طوری که هر کسی مالک یه بخش مشخص و جداگانه بشه. اگه مال قابل افراز باشه، اداره ثبت یا دادگاه اون رو جدا می کنه.
• مراحل درخواست دستور فروش مال مشاع: اگه ملک یا مالی غیرقابل افراز تشخیص داده بشه (هم توسط اداره ثبت و هم توسط کارشناس دادگستری)، دادگاه دیگه حکم به تقسیم نمی ده؛ بلکه دستور فروش مال مشاع رو صادر می کنه. تو این حالت، اون ملک از طریق مزایده به فروش میرسه و پول حاصل از فروش، طبق سهم الارث بین ورثه تقسیم میشه.
• تفاوت ماهیتی حکم تقسیم و دستور فروش: این نکته خیلی مهمه: حکم تقسیم ترکه، یه حکم قضایی محسوب میشه و مثل بقیه احکام دادگاه، قابل تجدیدنظرخواهی (اعتراض) تو دادگاه تجدیدنظر و حتی دیوان عالی کشوره. اما دستور فروش مال مشاع، اسمش روشه، دستوره نه حکم! و طبق رویه قضایی، معمولاً قابل اعتراض نیست و باید اجرا بشه.
• نکات مربوط به مزایده و فروش مال مشاع: وقتی دستور فروش صادر شد، مراحل مزایده توسط واحد اجرای احکام دادگستری انجام میشه. کارشناس قیمت اولیه رو تعیین می کنه، آگهی مزایده منتشر میشه و در نهایت، مال به بالاترین پیشنهاد فروخته میشه.

تقسیم ترکه با حضور محجورین (صغار، سفیه، مجنون)

اگه بین ورثه، فرد محجوری باشه، قضیه کمی فرق می کنه. محجورین کسانی هستن که از نظر قانونی نمی تونن امور مالیشون رو اداره کنن. اینجاست که نقش قیم یا ولی قهری پررنگ میشه.

• نقش قیم و ولی قهری: قیم یا ولی قهری باید تماماً به فکر مصلحت و غبطه محجور باشن. یعنی باید تصمیمی بگیرن که به نفع محجور باشه و مالش رو حفظ کنه.
• نظارت دادستان: تو پرونده هایی که محجورین وجود دارن، دادستان هم ناظر بر کارهاییه که برای محجور انجام میشه. هر تصمیمی که برای اموال محجور گرفته میشه، باید با تأیید دادستان باشه تا از سوءاستفاده احتمالی جلوگیری بشه.

اختلاف در مالکیت یا وجود وصیت نامه

گاهی وقت ها ورثه سرِ اینکه یه مالی اصلاً جزو ترکه هست یا نه، اختلاف دارن. مثلاً یکی ادعا می کنه یه مال رو قبل از فوت متوفی ازش خریده یا هبه گرفته. یا متوفی وصیت نامه ای نوشته که باعث میشه سهم الارث ها تغییر کنه.

• چگونگی رسیدگی به اختلافات در مورد مالکیت ترکه: اگه این جور اختلافات پیش بیاد، دادگاه اول باید تکلیف مالکیت رو روشن کنه. یعنی تا وقتی که معلوم نشده اون مال واقعاً جزو ترکه هست یا نه، نمیشه تقسیمش کرد. ممکنه لازم باشه برای روشن شدن این موضوع، یه دادخواست جداگانه (مثل دادخواست اثبات مالکیت) مطرح بشه.
• تأثیر وصیت نامه (تا ثلث) بر فرآیند تقسیم ترکه: اگه متوفی وصیت نامه ای داشته باشه، تا یک سوم از کل دارایی هاش رو می تونه برای هر کاری که دوست داشته باشه (مثل کمک به خیریه یا بخشیدن به کسی غیر از ورثه) وصیت کنه. این وصیت تا یک سوم نافذ و لازمه اجراست. اما اگه وصیت بیشتر از یک سوم باشه، برای بخش مازاد، نیاز به اجازه وراث داره. پس قبل از تقسیم، باید تکلیف وصیت نامه هم مشخص بشه.

عدم حضور برخی ورثه در جلسات دادگاه

گاهی اوقات یکی از ورثه حاضر نمیشه توی جلسات دادگاه شرکت کنه یا اصلاً ازش خبری نیست. این موضوع نباید باعث بشه که روند تقسیم ترکه متوقف بشه.

• رویه قانونی و تأثیر غیبت: اگه یکی از ورثه غایب باشه و ابلاغ ها بهش درست انجام شده باشه، دادگاه می تونه بدون حضور اون، به پرونده رسیدگی کنه و حکم صادر کنه. یعنی غیبت یک یا چند وارث، به معنی توقف فرآیند تقسیم ترکه نیست. البته اگه فرد کاملاً مجهول المکان باشه، دادگاه باید برایش وکیل تسخیری (وکیل که دادگاه تعیین می کنه) بگیره.

مدت زمان و هزینه های تقسیم ترکه

یکی از سوالات پرتکرار اینه که تقسیم ترکه چقدر طول می کشه و چقدر هزینه داره؟ راستش رو بخواهید، نمی شه یه عدد دقیق گفت، چون به عوامل زیادی بستگی داره. اما میشه یه تخمین زد و عوامل مؤثر رو بررسی کرد.

تخمین زمان تقریبی

معمولاً وکلا میگن حداقل زمان برای انجام کارهای مربوط به تقسیم ترکه، حدود ۳ ماه هست. اما این یه حداقل زمانه و ممکنه خیلی بیشتر طول بکشه. عواملی که روی طولانی شدن این فرآیند تأثیر دارن، این ها هستن:

• تعداد ورثه: هرچی تعداد ورثه بیشتر باشه، هماهنگی بینشون سخت تر میشه و ممکنه اختلافات هم بیشتر بشه.
• نوع و تعداد اموال: اگه اموال پیچیده و زیاد باشن (چندین ملک، سهام، حساب بانکی و…)، ارزش گذاری و تقسیمشون زمان بر میشه. خصوصاً اگه لازم باشه کارشناس بیاد و نظر بده.
• وجود اختلافات: اگه ورثه با هم سرِ یه سری مسائل به شدت اختلاف داشته باشن، روند دادگاه خیلی طولانی میشه، چون قاضی باید به همه این اختلافات رسیدگی کنه.
• حجم کار دادگاه: سرعت رسیدگی پرونده ها تو دادگاه های مختلف و شهرهای متفاوت، با هم فرق می کنه.
• لزوم ارجاع به کارشناسی: اگه پرونده به کارشناسی ارجاع بشه، خودش چند ماه به زمان رسیدگی اضافه می کنه.

پس، انتظار داشته باشید که این فرآیند ممکنه بین ۳ ماه تا یک سال یا حتی بیشتر هم طول بکشه، مخصوصاً اگه پیچیدگی های خاص خودش رو داشته باشه.

معرفی هزینه ها

هزینه های تقسیم ترکه هم شامل چند بخش میشه:

• هزینه های دادرسی: این هزینه مبلغی هست که باید برای ثبت دادخواست به قوه قضائیه پرداخت کنید. این هزینه بر اساس مبلغ خواسته یا نوع پرونده متفاوت هست.
• هزینه کارشناسی: اگه دادگاه پرونده رو به کارشناس رسمی دادگستری ارجاع بده، باید هزینه کارشناسی رو هم پرداخت کنید که معمولاً ورثه به نسبت سهم الارثشون اون رو می پردازن. میزان این هزینه هم به نوع و ارزش اموال بستگی داره.
• حق الوکاله وکیل (در صورت استفاده): اگه وکیل بگیرید، باید حق الوکاله اش رو هم پرداخت کنید که طبق قرارداد با وکیل و تعرفه های قانونی، تعیین میشه.
• هزینه های متفرقه: مثل هزینه های کپی مدارک، پُست و … که معمولاً مبلغ زیادی نیستن.

صلاحیت مراجع قضایی: دادگاه صالح یا شورای حل اختلاف؟

وقتی پای پرونده های حقوقی وسط میاد، یکی از اولین سوالات اینه که باید به کدوم مرجع قضایی مراجعه کنیم؟ برای دادخواست تقسیم ترکه هم همین سوال مطرحه: دادگاه صالح کدومه، دادگاه عمومی حقوقی یا شورای حل اختلاف؟

صلاحیت ذاتی دادگاه های عمومی حقوقی

بر اساس قانون، رسیدگی به دعوای تقسیم ترکه (یعنی همین دادخواست تقسیم ترکه) در صلاحیت ذاتی دادگاه های عمومی حقوقی هست. این یعنی شورای حل اختلاف اصلاً نمی تونه به این نوع دادخواست رسیدگی کنه. دادگاهی که برای این کار صلاحیت داره، دادگاهی هست که آخرین اقامتگاه متوفی در حوزه قضایی اون بوده. مثلاً اگه متوفی آخرین بار در اصفهان زندگی می کرده، پرونده تقسیم ترکه در دادگاه های عمومی حقوقی اصفهان رسیدگی میشه.

نقش شورای حل اختلاف در تقسیم ترکه

خب، پس شورای حل اختلاف هیچ نقشی تو این فرآیند نداره؟ چرا، داره، اما نقش متفاوتی. شورای حل اختلاف وظیفه صدور گواهی انحصار وراثت رو به عهده داره. یعنی شما برای اینکه اصلاً بتونید دادخواست تقسیم ترکه بدید، اول باید برید شورای حل اختلاف و گواهی انحصار وراثت رو بگیرید. تو این گواهی، مشخص میشه که چه کسانی وارث هستن و سهم الارثشون چقدره. اما خود تقسیم اموال و حل اختلافات مربوط به اون، دیگه کار شوراهای حل اختلاف نیست.

گاهی اوقات تو رویه های قضایی پیش میاد که شورای حل اختلاف به اشتباه یا به دلایلی، خودش رو صالح برای رسیدگی به دعوای تقسیم ترکه بدونه، اما این رویه قانونی نیست و معمولاً منجر به صدور قرار عدم صلاحیت و ارجاع پرونده به دادگاه صالح میشه. پس حواستون باشه که برای تقسیم ترکه، حتماً از ابتدا دادخواست رو تو دادگاه عمومی حقوقی مطرح کنید.

به عنوان یه مثال عملی، اگه شورای حل اختلاف یه منطقه ای گواهی انحصار وراثت رو صادر کرده، این خودش یه نشونه اس که آخرین اقامتگاه متوفی توی همون حوزه قضایی بوده و بنابراین، دادگاه عمومی حقوقی همون منطقه برای رسیدگی به دادخواست تقسیم ترکه، صلاحیت داره. رأی های دیوان عالی کشور هم تو موارد اختلاف صلاحیت، معمولاً همین اصل رو تأیید می کنن.

نتیجه گیری و توصیه پایانی

خب، همون طور که دیدید، دادخواست تقسیم ترکه یه فرآیند حقوقی نسبتاً پیچیده و زمان بره که نیاز به دقت و آگاهی زیادی داره. از تعریف ترکه و نحوه مطرح کردن دادخواست گرفته تا مدارک لازم، مراحل دادگاه، قوانین مربوطه و سناریوهای خاص، همه و همه جزئیاتی هستن که باید باهاشون آشنا باشید. هدف این مقاله این بود که به شما یه نقشه راه کامل و کاربردی بده تا توی این مسیر کمتر سردرگم بشید.

توی این فرآیند، از احراز فوت و انحصار وراثت گرفته تا ارجاع به کارشناسی و صدور حکم نهایی، هر مرحله اهمیت خاص خودش رو داره. دونستن این نکات به شما کمک می کنه تا با چشم بازتری تصمیم بگیرید و از حقوق خودتون و سایر ورثه به درستی دفاع کنید.

در آخر، با اینکه سعی کردیم همه چیز رو به صورت جامع و کامل توضیح بدیم، اما هیچ چیز جای مشورت با یه وکیل متخصص رو نمی گیره. مسائل مربوط به ارث و ترکه، خیلی حساس و ظریفه و کوچک ترین اشتباه می تونه عواقب زیادی داشته باشه. پس برای جلوگیری از مشکلات حقوقی احتمالی و تسریع تو روند کار، حتماً با یه وکیل باتجربه در این زمینه مشورت کنید تا مطمئن بشید همه چیز طبق قانون و به بهترین شکل ممکن پیش میره و حقوق هیچ کس ضایع نمیشه.