این فلز برای دستگیره در و لوله استفاده میشود

با گسترش زندگی مدرن، تنوع و تعدد استفاده از انواع لوازم خانگی در بین خانواده ها رواج بسیاری پیدا کرده؛ وسایلی که زندگی افراد را متحول کرده و به خاطر سهم 1.3 درصدی در تولید ناخالص داخلی، نقش انکار ناپذیری در تولید، تجارت، اشتغال و اقتصاد کشور دارد. با این حال تاکنون به مواد اولیه و عناصر تشکیل دهنده آن ها خصوصا انواع فلزات، کمتر توجه شده است. شاید در نگاه اول، نقش فلزات اعم از آهنی و غیر آهنی، در صنعت لوازم خانگی از منظر مشتریان، مهم نباشد، اما هنگامی که سخن از مرغوبیت و قیمت یک کالا به میان می آید، آنگاه اهمیت این عناصر و اجزا، بیشتر به چشم می خورد. در این رابطه، ایجاد «دفتر صنایع برق، فلزی و لوازم خانگی» در قالب یک مجموعه، زیر نظر معاونت امور صنایع وزارت صنعت، معدن و تجارت، بیانگر پیوند ناگسستنی فلزات و لوازم خانگی است. امروزه از میلگرد آلیاژی برای ساخت لوازم خانگی متنوع استفاده می‌شود.

قطعات فلزی لوازم خانگی

با توجه به سبک زندگی خانواده های ایرانی و اشتیاق آنها برای خرید لوازم خانگی مدرن و برندهای خارجی به ویژه در دهه های اخیر، بازار این صنعت، رونق ویژه ای پیدا کرده است؛ خصوصا وقتی پای عقد و عروسی یا میهمانی های بزرگ در میان باشد. با این وجود، مشکلات تامین مواد اولیه صنایع لوازم خانگی به ویژه ورق گالوانیزه و نیز وارداتی بودن بسیاری از این محصولات این صنعت با برندهای مطرح، همراه با تحولات بازار ارز، موجب عرضه پایین و ایجاد تقاضا‌ی انباشته‌ می شود و در نتیجه، به شدت، قیمت‌ لوازم خانگی را افزایش می دهد. همین امر، تاثیر فلزات به عنوان اجزا و مواد اولیه لوازم خانگی را بر بازار این محصولات نشان می دهد؛ یعنی هر زمانی که قیمت فلزات، دستخوش تغییر و تحول شود، بر کیفیت و قیمت لوازم خانگی نیز تاثیر می گذارد.

به اعتقاد صاحبنظران، نیم ساخته ها از جمله مواد فلزی در صنایع مرتبط هستند که در فرآیند تولید به شکل های مختلف تولید شده و آماده کار و ساخت در مراحل بعدی هستند از جمله شمش، ورق، لوله، پروفیل، میله و مانند آن. این ورق ها و نیم ساخته های فلزی، علاوه بر کاربرد در صنایع هوایی، صنایع دریایی، سازه های فضایی، حمل و نقل زمینی، صنایع نفت، گاز و پتروشیمی، در صنعت لوازم خانگی مانند کابینت ها، لوازم منزل، لوازم آشپزخانه و نظایر آن نیز مورد استفاده قرار می گیرند و هر گونه تغییر در بازار این مواد، می تواند بازار لوازم خانگی را تحت الشعاع قرار دهد.

دلیل استفاده از فلزات در لوازم خانگی

هر چند استفاده از سنگ، چوب، سفال و… طی قرن ها از مهم ترین عناصر ساخت وسایل و ابزار بوده است اما بعد از آشنایی با خاصیت ها و قابلیت های انواع فلزات، کاربرد آنها در صنایع مختلف از جمله لوازم خانگی رواج پیدا کرد. مهم ترین خواص فلز که آن را از سایر مواد و مصالح، متمایز کرده، استحکام، رنگ و جلا، قابلیت چکش‌ خواری، قابلیت تورق، مفتول شدن، قابلیت ذوب و استفاده مجدد، استقامت در مقابل ضربه، فشار و عوامل مخرب جوی مانند دمای زیاد، برودت و رطوبت است. برای درک بیشتر نقش فلزات در صنعت لوازم خانگی، طبقه بندی انواع فلزات و انواع لوازم خانگی، حائز اهمیت است.

از انواع فلزات تا انواع لوازم خانگی

انواع فلزات را می توان به دو دسته کلی آهنی و غیرآهنی (رنگین) طبقه بندی کرد. آهن و آلیاژهای آن مانند چدن و انواع فولاد جزء فلزات آهنی هستند که حدود 90 درصد، مصنوعات و قطعات ماشین آلات را به خود اختصاص می دهند. البته در صنعت، از آهن خالص استفاده نمی شود زیرا بسیار نرم است و بیشتر از چدن و فولاد استفاده می شود. انواع فولاد از ترکیب آهن خالص با کربن، نیکل، کروم و کبالت تهیه می شود و چدن از ترکیب آهن، کربن و سیلیسیم به دست می آید.

در این زمینه، استفاده از ورق فولاد در صنایع لوازم خانگی، نقش مهمی دارد. از طرف دیگر، فلزات رنگین، تمامی فلزات به جز آهن و ترکیبات آن را شامل می شوند. مس، روی، برنز، برنج، آلومینیوم، سرب، نیکل و قلع از جمله این نوع فلزات هستند که در صنایع مورد استفاده قرار می گیرند. همچنین انواع لوازم خانگی را می توان به وسایل صوتی – تصویری، وسایل شستشو و نظافت، وسایل سرمایش و گرمایش، وسایل پخت و پز، وسایل نوشیدنی ساز، وسایل غذاساز، انواع یخچال و فریزر و سایر وسایل آشپزخانه تقسیم کرد؛ وسایلی که تولید آنها بدون کاربرد انواع فلزات اعم از آهنی و غیر آهنی یا رنگین مفهومی ندارد.

فولاد ضد زنگ یا استیل در لوازم خانگی

یکی از کاربردهای فلزات در لوازم خانگی، فولاد ضد زنگ یا استنلس استیل است. فولاد ضد زنگ یکی از مهم ترین انواع آلیاژ فولاد است. فولادهایی با مقدار آلیاژهای ویژه که در برابر خوردگی، توان مقاومت بالا دارند، فولادهای زنگ نزن یا استنلس استیل می ‌نامند که کاربردهای گسترده ای در صنایع مختلف دارند. هرچند رایج ترین کاربرد فولاد ضد زنگ یا استیل در لوازم خانگی است، اما دامنه این کاربرد تا ریل های سنگین راه آهن نیز وسعت پیدا می کند. از آنجا که بیش از 150 نوع فولاد ضد زنگ با خواص مختلف وجود دارد، درک تفاوت های آنها برای خرید لوازم خانگی مهم است. چنانچه قصد خرید وسایل آشپزی خصوصا برای غذاهای شور را دارید، باید تفاوت‌ بین گریدهای مختلف استیل ضد زنگ و انواع آن را بدانید.

• کاربرد گریدهای مختلف استیل در لوازم خانگی

فولاد ضد زنگ سری 200، نسبت به سایر استیل ها، کیفیت و مقاومت پایین تری در برابر خوردگی دارد اما به دلیل قیمت مناسب کاربرد استیل در آشپزخانه ‌های تجاری همچنان مشهود است و برای نگهداری مواد غذایی نیز از آن استفاده می شود. استیل 304، رایج ترین نوع فولاد ضد زنگ مورد استفاده در آشپزخانه است و به خاطر سطح بالای کروم و نیکل، درخشش فراوانی دارد و در برابر خوردگی و زنگ زدگی مقاوم است. همچنین استیل 316، دارای مقاومت بالا در برابر خوردگی است و کاربرد آن لوازم خانگی، تجهیزات آشپزخانه، وسایل آشپزی با کیفیت بالا، تجهیزات و مبلمان در فضای باز را شامل می شود.

با همه اینها، فولاد ضد زنگ یا استیل 430 که حاوی مقدار بسیار کمی نیکل است، به اندازه فولادهای سری 300، در برابر خوردگی مقاومت ندارد و یک نوع فولاد مغناطیسی است که کاربرد آن بیشتر در ظروف تخت با کیفیت متوسط، میزهای آماده، درب لوازم خانگی و وسایل آشپزی است اما فولاد ضد زنگ یا استیل 440 یکی از قوی‌ ترین فولادهای مورد استفاده در آشپزخانه است و محصولات ساخته شده از آن در برابر خوردگی، ساییدگی و پارگی، مقاوم هستند. کاربرد آن، در زمینه چاقوهای آشپزی با کیفیت بالا، کارد و چنگال و دستگیره درب فر است. علاوه بر اینها، فولاد ضدزنگ سری 0/13 در زمینه ساخت چاقو، سری 0/18 در حوزه ماشین های ظرفشویی نقاله و سطل زباله و سری 8/18 برای انواع وسایل تختخواب و دکوراسیون یا طراحی کاربرد دارد.

• آلومینیوم در لوازم خانگی

آلومینیوم که کاربردی‌ ترین فلز پس از آهن است و بعد از اکسیژن و سیلیسیم سومین عنصر فراوان در پوسته زمین به شمار می رود، قابلیت بازیافت و ذخیره سازی انرژی بالایی دارد. این ویژگی ها سبب شده تا آلومینیوم در 30 سال گذشته بیشترین رشد مصرف را در میان تمامی فلزات به خود اختصاص دهد و پیش بینی می شود در 30 سال آینده نیز این روند ادامه یابد. آلومینیوم از جمله فلزات پرکاربرد و مورد استفاده در لوازم خانگی است. طی دو دهه اخیر، استفاده از آلیاژهای آلومینیوم در ساخت کالاهای مصرفی بادوام از جمله یخچال، ماشین های لباس شویی، ماشین های ظرف شویی و سایر لوازم خانگی تقریبا دو برابر شده و این امر، صنعت لوازم خانگی را به یکی از زمینه های پرکاربرد برای آلیاژهای آلومینیوم تبدیل کرده است.

در این رابطه، ایران، جزء اولین تولیدکنندگان شمش آلومینیوم در خاورمیانه است که تولید آن از 1351 با تاسیس کارخانه آلومینیوم اراک – ایرالکو آغاز شد و پس از آن کارخانه هایی آلومینیوم المهدی و هرمزال به مجموعه تولید آلومینیوم ایران اضافه شدند. بر اساس اعلام انجمن صنایع لوازم خانگی ایران، تولید شمش آلومینیوم در پنج ماه نخست سال 1399، با حدود 175 هزار تن، نسبت به مدت مشابه سال قبل، رشد 70 درصدی را تجربه کرده است. از آنجا که بازار لوازم خانگی به سمت مدل سبک وزن حرکت می کند، رشد تولید در حوزه آلومینیوم، با توجه به ویژگی های منحصر به فرد آن، انتخاب ایده آل برای صنعت تولید لوازم خانگی است.

امروزه تلویزیون در بازار، اساسا مونتاژشده توسط آلیاژ آلومینیوم است. نه تنها قاب تلویزیون، قطعات تزئینی و پوسته جلو، بلکه پایه آن، نیز در حال انتقال به آلیاژ آلومینیوم است و مواد مربوط به تولید تلویزیون از تغییرات پلاستیک به آلومینیوم منتقل می شود. در همین زمینه، طراحی انواع مقاطع پروفیل های اکستروژن آلومینیومی مورد استفاده در صنایع لوازم خانگی توسط بخش فنی مهندسی برخی شرکت های داخلی صورت می گیرد.

• مس در لوازم خانگی

مس به عنوان یکی از مشتقات آهن، کاربرد وسیعی در لوازم خانگی دارد. فلز مس از ترکیبات آهنی ایجاد شده و پایه آن بر مبنای آهن است و برای تولید ظروف بسیار مورد استفاده بوده است. در ایام قدیم، تمامی لوازم خانگی با استفاده از فلز مس تولید می ‌شده زیرا تنوع به این میزان برای ابزار و وسایل خانگی وجود نداشته است. ظروف‌ مسی، بسیار سنگین و مقاوم هستند و به خاطر دوام آنها به راحتی از بین نمی روند؛ ضمن اینکه به اعتقاد کارشناسان، استفاده از ظروف مسی، به دلیل اینکه پایه اصلی آنها از آهن است، برای سلامتی نیز بسیار مفیدند. البته ظروف مسی امروزی، ناخالصی های زیادی دارند و سبک تر از گذشته می باشند. با این حال، کاربرد و استفاده از لوازم خانگی مسی، به عنوان ظروف رایج در خانه ها، طی سال های اخیر کاسته شده و اغلب برای تزئین، دکور یا میهمانی های خاص از آن استفاده می کنند. البته استفاده از آهن و مشتقات آن در لوازم خانگی، محدود به ظروف مسی نیست بلکه اجاق های قدیمی نیز از آهن درست شده اند. همچنین فرفورژه یا گل نرده که از جنس آهن تولید می شود، یکی از کاربردی ‌ترین ابزاری است که در کار‌های ساختمانی از آن استفاده می‌ شود. قابلیت‌ های این محصول در طراحی نرده و مبلمان‌ های باغ ‌های قدیمی و یا محصولات دکوری قابل توجه است.

• روی

فلز روی، پس از آهن، آلومینیوم و مس، چهارمین فلز مصرفی جهان است که در استفاده های صنعتی نیز کاربرد فراوانی دارد. هر چند از روی، به عنوان فلز پایه برای گالوانیزه کردن فولاد استفاده می شود و یک فرایند محافظت از فلز در برابر خوردگی ناخواسته است اما از روی در آلیاژهای مختلف مانند برنج، نقره نیکل و لحیم کاری آلومینیوم استفاده می شود که همه اینها به دلیل ویژگی هایی مانند استحکام، سختی و در عین حال، انعطاف پذیری، در صنایع لوازم خانگی بسیار مورد توجه است. روی به عنوان یک آلیاژ مورد استفاده است و با مس (به شکل برنج) و با فلزات دیگر ترکیب شده تا مواد تشکیل شده حاصل از آن، در خودروها، اجزای الکتریکی، وسایل خانگی به ویژه لوازم آشپزخانه، مورد استفاده قرار گیرند.

• برنز

برنز که در ایران باستان به نام مفرغ نیز مشهور بوده، آلیاژی از مس و 12 تا 12.5 درصد قلع است که البته ممکن است در مواردی، درصد قلع آلیاژ از 30 درصد نیز فراتر رود. این آلیاژ چون سخت ‌تر از هر دو فلز مس و قلع است و حداقل 67 درصد مس دارد، برای ساختن چاقو، نیزه و… استفاده می شده اما استفاده های مدرن تر این آلیاژ، به انگلیس نسبت داده می شود. در ابتدا برنز برای ساخت کاسه به منظور استفاده در کلیساها مد نظر بود و سپس با ساخت بشقاب، فنجان و لوازم خانگی، به تدریج پای این آلیاژ به منازل و کاربردهای عمومی باز شد؛ به گونه ای که ثروتمندان به ظروف نقره ای روی آوردند و ظروف برنزی، نماد طبقه متوسط جامعه شد. از برنز برای ساخت وسایل تزئینی، ظروف پذیرایی و لوسترها استفاده می شود.

• آب کاری کروم و نیکل

کروم و نیکل نیز به دلیل خصوصیات و قابلیت های موجود در آنها در صنعت لوازم خانگی مورد استفاده هستند. البته باید توجه داشت آبکاری و پوشش دهی در صنعت لوازم خانگی با هدف ایجاد مقاومت به خوردگی و اهداف تزئینی به کار می رود. استفاده از نیکل و کروم، در صنعت به طور عام و در لوازم خانگی به طور خاص، به دو دلیل، رایج است:

اول اینکه روکش کروم و روکش نیکل، دو روش متداول آب کاری فلز، برای کاهش خوردگی سطح و افزایش سختی است که بر اساس میزان مقرون به صرفه بودن و مدت زمان پایداری در سطح صنعتی انجام می شود.

دوم اینکه سطحی که نیکل از خود به جا می گذارد، بیشتر حالت سنتی و قدیمی دارد و یادآور ظروف برنجی گذشته است و نسبت به کروم نیز ارزان تر است.

در مجموع، سطح حاصل از روکش نیکل، شباهت زیادی به استیل ضد زنگ ایجاد می کند؛ هر چند سطح ایجاد شده توسط نیکل و کروم به راحتی دچار خوردگی نمی شود ولی کروم استحکام بیشتری دارد و البته لایه آن، نازک و در حد 10 میکرون است. در صنایعی که نما در آنها اهمیت زیادی دارد، آب کاری کروم بیشتر مشاهده می شود زیرا دارای سطح جذاب و زیباتری است. با اینکه کروم نسبت به نیکل، گران تر است اما به خاطر ظاهر زیبای آن، عمومیت بیشتری دارد.

از فرایندهایی که کاربری بیشتر در صنعت لوازم خانگی دارند، علاوه بر نیکل و کروم، می توان به گالوانیزه، مس و آبکاری پلاستیک اشاره کرد. در این زمینه، برخی قطعاتِ نیازمند آب کاری عبارتند از: اتصالات داخلی ماشین لباسشویی، یخچال، بخاری و نظایر آن، صفحات داخلی کولرها و لوازم گرمایشی و سرمایشی، لوازم آشپزخانه مثل آبچکان، چوب لباسی های فلزی، پایه های فلزی مبلمان و صندلی. مرور نقش فلزات به ویژه آهن، آلومینیوم، مس و روی به عنوان پرکاربردترین فلزات مصرفی جهان که به ترتیب رتبه اول تا چهارم را به خود اختصاص داده اند، در صنعت لوازم خانگی نشان می دهد این فلزات، سهم عمده ای در طراحی، ساخت، تولید، کیفیت و مرغوبیت کالاهای مرتبط با وسایل خانگی را دارند با این حال، خریداران و مصرف کنندگان نهایی این محصولات، آگاهی زیادی از کاربردها و کارکردهای این فلزات در استحکام و کیفیت لوازم خانگی ندارند و اغلب به جنبه های ظاهری کالا توجه می کنند. خلاء تولید دانش قابل فهم برای عموم مردم و مشتریان این محصولات، یکی از دلایل عدم آشنایی لازم با سهم فلزات در لوازم خانگی است و در این زمینه، تولید مقالات و اشتراک اطلاعات در قالب مفاهیم علمی و در عین حال کاربردی، یک ضرورت است.