ماده قانونی تشویش اذهان عمومی – مجازات و راهنمای حقوقی
ماده قانونی تشویش اذهان عمومی
ماده قانونی تشویش اذهان عمومی، که بیشتر با نام ماده ۶۹۸ قانون مجازات اسلامی شناخته می شود، به رفتارهایی می پردازد که آرامش فکری و روانی جامعه را با انتشار مطالب دروغ و خلاف واقع برهم می زند یا به افراد و مسئولان ضرر می رساند. این ماده برای حفظ امنیت روانی و فکری جامعه و جلوگیری از پخش اخبار کذب وضع شده است و نقش مهمی در کنترل محتوای منتشر شده، به خصوص در فضای مجازی، ایفا می کند.
امنیت روانی جامعه، مثل یک سقف محکم برای خونه است؛ اگه این سقف هر لحظه با شایعات و دروغ ها سوراخ سوراخ بشه، آرامش از بین میره و آدم ها دیگه به هم اعتماد نمی کنن. قانون گذار ما هم برای اینکه جلوی این اتفاق رو بگیره و حریم امن روانی جامعه رو حفظ کنه، بعضی از کارها رو ممنوع کرده و برای اون ها مجازات گذاشته. یکی از این موارد که خیلی هم مهم و پرکاربرده،
ماده قانونی تشویش اذهان عمومی
یا همون جرم نشر اکاذیب هست که تو ماده ۶۹۸ قانون مجازات اسلامی بهش اشاره شده. شاید اسمش کمی پیچیده به نظر بیاد، ولی اتفاقاً خیلی به زندگی روزمره ما، مخصوصاً تو این دوره و زمونه که همه تو فضای مجازی هستیم، نزدیکه.
هدف از این مقاله اینه که با هم سرکی بکشیم به این ماده قانونی پردردسر و بفهمیم اصلاً تشویش اذهان عمومی یعنی چی؟ چه فرقی با بقیه جرم ها مثل افترا یا توهین داره؟ چه کارهایی باعث میشه یهو آدم متهم به این جرم بشه و مجازاتش چیه؟ می خوایم به زبون خودمونی، صفر تا صد این موضوع رو بررسی کنیم تا هم حقوق خودمون رو بدونیم و هم ناخواسته پا تو این پرونده ها نذاریم.
تشویش اذهان عمومی و نشر اکاذیب: اصلاً یعنی چی؟
شاید خیلی ها فکر کنن تشویش اذهان عمومی فقط یه اصطلاح حقوقی پیچیده ست، ولی واقعیت اینه که این موضوع، پایه های امنیت روانی جامعه رو نشونه گرفته. وقتی حرف از تشویش اذهان عمومی یا نشر اکاذیب میشه، منظور کارهاییه که با پخش کردن دروغ و اطلاعات نادرست، ذهن مردم رو آشفته می کنه یا به اعتبار آدم ها و نهادها آسیب می زنه. بیایید ببینیم تعریف حقوقی این دو تا مفهوم چی میگه و چه ربطی به هم دارن.
تشویش اذهان عمومی به زبان ساده
تصور کنید یهو یه خبر دروغی تو شهر می پیچه که مثلاً فلان بانک ورشکست شده یا فلان مسئول دزدی کرده. مردم که این خبر رو می شنون، نگران میشن، شاید هجوم ببرن پولشون رو از بانک بردارن یا اعتمادشون به مسئولین کم بشه. همین بهم ریختن آرامش فکری و روانی جامعه به خاطر یه خبر دروغ، میشه تشویش اذهان عمومی. یعنی یکی یه مطلبی رو منتشر می کنه که می دونه دروغه و هدفش هم اینه که مردم رو نگران یا عصبانی کنه، یا کاری کنه که اعتمادشون به چیزی یا کسی کم بشه.
نشر اکاذیب، خواهر دوقلوی تشویش
نشر اکاذیب یعنی چی؟ خیلی ساده ست: یعنی «منتشر کردن دروغ». اگه شما یه مطلبی رو که می دونید حقیقت نداره، به یه شخص حقیقی (مثلاً همسایه یا دوستتون)، یا یه شخص حقوقی (مثلاً یه شرکت یا سازمان)، یا حتی به مسئولین و مقامات دولتی نسبت بدید و این کار رو تو جمع یا به شکل عمومی انجام بدید، مرتکب نشر اکاذیب شدید. فرقی نداره این نسبت دادن چقدر صریح باشه یا چقدر با کنایه و تلویحی، مهم اینه که واقعیت نداشته باشه و شما هم قصد آسیب زدن یا بهم ریختن اوضاع رو داشته باشید.
رابطه این دو تا با هم چیه؟
حالا این سؤال پیش میاد که چه فرقی بین تشویش اذهان عمومی و نشر اکاذیب هست؟ اصلاً هر دو تا یکی نیستن؟ راستش رو بخواهید، این دو تا مثل خواهر و برادر می مونن. نشر اکاذیب در واقع همون عملیه که انجام میشه؛ یعنی پخش کردن دروغ. حالا این پخش کردن دروغ می تونه با هدف تشویش اذهان عمومی باشه، یا با هدف ضرر زدن به یک نفر خاص. یعنی تشویش اذهان عمومی یکی از اهداف یا نتایج نشر اکاذیبه. اگه شما دروغی رو پخش کنید که باعث بشه مردم نگران بشن یا نظرشون نسبت به چیزی تغییر کنه، هم نشر اکاذیب انجام دادید و هم اذهان عمومی رو تشویش کردید. پس معمولاً این دو مفهوم تو ماده ۶۹۸ قانون مجازات اسلامی کنار هم میاد و با هم معنی پیدا می کنن.
ماده ۶۹۸ قانون مجازات اسلامی (تعزیرات): از سیر تا پیاز
خب، تا اینجا فهمیدیم که تشویش اذهان عمومی و نشر اکاذیب چی هستن. حالا بریم سراغ قلب ماجرا، یعنی
ماده ۶۹۸ قانون مجازات اسلامی
. این ماده، مهم ترین قانونیه که در مورد این جرم صحبت می کنه و اگه کسی مرتکب این کار بشه، بر اساس همین ماده مجازات میشه. بیایید با هم متن کامل این ماده رو ببینیم و بعدش ریز به ریز اجزاش رو بررسی کنیم تا بفهمیم قانون دقیقاً چی میگه و منظورش چیه.
متن خود ماده (با آپدیت های جدید)
متن ماده ۶۹۸ قانون مجازات اسلامی (تعزیرات و مجازات های بازدارنده)، با آخرین اصلاحاتی که انجام شده، اینه:
هر کس به قصد اضرار به غیر یا تشویش اذهان عمومی یا مقامات رسمی به وسیله نامه یا شکواییه یا مراسلات یا عرایض یا گزارش یا توزیع هر گونه اوراق چاپی یا خطی با امضاء یا بدون امضاء اکاذیبی را اظهار نماید یا با همان مقاصد اعمالی را بر خلاف حقیقت رأساً یا به عنوان نقل قول به شخص حقیقی یا حقوقی یا مقامات رسمی تصریحاً یا تلویحاً نسبت دهد اعم از اینکه از طریق مزبور به نحوی از انحاء ضرر مادی یا معنوی به غیر وارد شود یا نه علاوه بر اعاده حیثیت در صورت امکان، باید به حبس از یک ماه تا یک سال و یا شلاق تا (۷۴) ضَربه محکوم شود.
این متنیه که قانون امروز برای این جرم در نظر گرفته. حالا ببینیم هر کدوم از این کلمات و جملات چی رو می رسونه.
تحلیل جزء به جزء ماده: چی به چی شد؟
اگه خوب به متن بالا نگاه کنید، یه سری نکات کلیدی هست که فهمیدن اون ها برای درک کامل این ماده خیلی مهمه:
قصد و نیت (سوءنیت خاص)
اولین چیزی که تو این ماده به چشم می خوره، قصد مجرمه. قانون می گه: هر کس به قصد اضرار به غیر یا تشویش اذهان عمومی یا مقامات رسمی… یعنی اگه شما بدون هیچ قصدی یه حرف دروغی رو بزنید یا یه شایعه ای رو پخش کنید (مثلاً فکر می کردید راسته)، این جرم محقق نمیشه. باید نیت این کار رو داشته باشید؛ یعنی یا بخواید به کسی ضرر بزنید (مادی یا معنوی)، یا بخواید ذهن مردم رو بهم بریزید، یا مقامات رو متشنج کنید. این نیت، تو علم حقوق بهش میگن سوءنیت خاص.
ابزار ارتکاب جرم (باید مکتوب باشه)
یه نکته خیلی مهم دیگه اینه که این جرم چطوری انجام میشه. قانون میگه: به وسیله نامه یا شکواییه یا مراسلات یا عرایض یا گزارش یا توزیع هر گونه اوراق چاپی یا خطی با امضاء یا بدون امضاء… این بخش نشون میده که این جرم، فقط با نوشته جات انجام میشه. یعنی اگه شما یه حرف دروغی رو شفاهی و تو یه جمع بگید، شامل این ماده نمیشه (البته ممکنه جرم های دیگه ای مثل توهین یا افترا باشه). اما اگه همون حرف دروغ رو بنویسید، چه تو یه نامه معمولی، چه تو یه شکواییه، چه تو یه گزارش، یا حتی تو یه پیام تو فضای مجازی که حالت کتبی داره، اینجا پای ماده ۶۹۸ به میون میاد. پس حواس تون باشه، تو دنیای امروز که همه چیز تو شبکه های اجتماعی نوشته میشه، این مورد خیلی گسترده شده.
اینجاست که اهمیت دقت در انتشار مطالب تو فضای مجازی پررنگ تر میشه. یه استوری یا پست اینستاگرامی، یه پیام گروهی تو واتساپ یا تلگرام، اگه حاوی مطالب کذب باشه و قصد آسیب زدن یا تشویش اذهان عمومی پشتش باشه، می تونه مشمول این ماده بشه.
محتوای دروغ (اکاذیب)
چیزی که منتشر میشه باید چی باشه؟ قانون میگه: اکاذیبی را اظهار نماید یا اعمالی را برخلاف حقیقت رأساً یا به عنوان نقل قول به شخص حقیقی یا حقوقی یا مقامات رسمی تصریحاً یا تلویحاً نسبت دهد… یعنی اون چیزی که شما پخش می کنید، باید کذب و خلاف واقعیت باشه. اگه حرفی که می زنید، هر چقدر هم که باعث بهم ریختگی بشه، ولی حقیقت داشته باشه، دیگه این جرم نیست. مثلاً اگه واقعاً فلان اداره عملکرد بدی داشته و شما این رو با مدرک و حقیقت بگید، حتی اگه مردم از شنیدنش عصبانی بشن، جرم تشویش اذهان عمومی نیست. ولی اگه همون موضوع رو با اطلاعات دروغ و ساختگی بیان کنید، اینجا مرتکب جرم شدید. فرقی هم نداره که این مطلب دروغ رو از خودتون درآورده باشید یا از قول کس دیگه ای نقل کرده باشید.
لازم نیست حتماً ضرر برسه!
نکته آخر و خیلی مهم اینه که آیا برای تحقق این جرم، حتماً باید ضرر مادی یا معنوی به کسی رسیده باشه؟ قانون خیلی واضح میگه: اعم از اینکه از طریق مزبور به نحوی از انحاء ضرر مادی یا معنوی به غیر وارد شود یا نه… یعنی همین که شما با قصد و نیت اون مطالب دروغ رو به صورت کتبی منتشر کنید، جرم اتفاق افتاده، حتی اگه هیچ ضرری هم به کسی نرسیده باشه. این یعنی جرم تشویش اذهان عمومی، یه جرم مطلق هست و برای محقق شدنش، نیاز به نتیجه خاصی مثل وارد شدن ضرر نیست. فقط کافیه اون عمل انجام بشه.
تاریخچه این قانون: از قدیم تا الان
قوانین مثل آدم ها نیستن که یکهو از آسمون بیفتن پایین؛ اون ها هم مثل ما تاریخچه دارن و کم کم تغییر کردن تا به شکل امروزی خودشون رسیدن. جرم تشویش اذهان عمومی و نشر اکاذیب هم همین طوره. اینطور نبوده که یکهو ماده ۶۹۸ قانون مجازات اسلامی رو بنویسن و تمام. قبل از این ماده هم قوانینی برای مقابله با دروغ پراکنی و شایعه سازی وجود داشته.
اولین بارها، توی ماده ۲۶۹ قانون مجازات عمومی سال ۱۳۰۴، به این موضوع اشاره شده بود. بعد از اون، با اومدن قانون مجازات اسلامی بعد از انقلاب، ماده ۱۴۱ قانون مجازات اسلامی (تعزیرات) مصوب سال ۱۳۶۲ هم به نوعی همین رفتار رو جرم انگاری کرده بود. همون طور که می بینید، همیشه در طول تاریخ، جامعه نیاز داشته که از خودش در برابر دروغ ها و شایعات محافظت کنه. هر بار که جامعه تغییر کرده، ابزارهای دروغ پراکنی هم عوض شده و به همین دلیل، قوانین هم باید خودشون رو به روز کنن تا بتونن جوابگوی نیازهای جدید باشن. مثلاً با اومدن اینترنت و شبکه های اجتماعی، نوع انتشار اکاذیب هم عوض شد و قانون گذار مجبور شد دقت بیشتری به خرج بده تا بتونه همه این ها رو پوشش بده.
هدف از این تغییرات و به روزرسانی ها همیشه این بوده که هم حقوق افراد و آزادی بیان حفظ بشه و هم جلوی آسیب های جدی که از نشر دروغ و تشویش اذهان عمومی به جامعه وارد میشه، گرفته بشه. هر بار سعی شده که دقیق تر بگن چه چیزی جرمه و چه چیزی نیست تا کسی الکی متهم نشه یا کسی هم نتونه از زیر بار مسئولیتش در بره.
پایه های تشکیل دهنده جرم تشویش اذهان عمومی (ارکان جرم)
برای اینکه یه جرمی اتفاق بیفته و بشه کسی رو به خاطر اون مجازات کرد، باید چند تا پایه و اساس یا همون «رکن» وجود داشته باشه. اگه یکی از این ارکان نباشه، دیگه نمیشه گفت اون کار جرمه. جرم
ماده قانونی تشویش اذهان عمومی
و نشر اکاذیب هم از این قاعده مستثنی نیست. سه تا رکن اصلی داره که با هم بررسیشون می کنیم:
۴.۱. رکن قانونی (همون ماده ۶۹۸)
اسم این رکن رو خودش نشون میده؛ یعنی باید یه قانونی وجود داشته باشه که بگه فلان کار جرمه. تو کشور ما، هیچ کس رو نمیشه به خاطر کاری که تو قانون جرم شناخته نشده، مجازات کرد. برای جرم تشویش اذهان عمومی و نشر اکاذیب هم رکن قانونی، ماده ۶۹۸ قانون مجازات اسلامی (تعزیرات و مجازات های بازدارنده) هست که تو بخش های قبلی کامل در موردش صحبت کردیم.
۴.۲. رکن مادی (کاری که انجام میشه)
رکن مادی یعنی اون کاری که از مجرم سر میزنه و قابل دیدنه. تو جرم تشویش اذهان عمومی، رکن مادی چند تا قسمت داره:
- رفتار مجرمانه: این رفتار همون انتشار مطالب کذب هست. یعنی شخص باید عملاً کاری کنه که این دروغ ها پخش بشن و به گوش بقیه برسن.
- وسیله ارتکاب: این قسمت رو قبلاً هم گفتیم که خیلی مهمه. برای ماده ۶۹۸، این جرم فقط با نوشته جات انجام میشه. یعنی باید از طریق نامه، شکواییه، اوراق چاپی یا خطی، یا هر شکل کتبی دیگه ای (که شامل فضای مجازی هم میشه) مطالب کذب منتشر بشن. اگه شفاهی باشه، این جرم نیست.
- مخاطب: این مطالب دروغ باید به کی نسبت داده بشن یا به گوش کی برسن؟ قانون میگه این مطالب می تونن به عموم مردم، به یه شخص حقیقی یا حقوقی خاص، یا به مقامات رسمی نسبت داده بشن.
۴.۳. رکن معنوی (قصد و نیت پشت ماجرا)
رکن معنوی یا همون سوءنیت، یعنی اون چیزی که تو ذهن مجرم میگذره و باعث میشه اون کار رو انجام بده. این رکن هم دو تا بخش داره:
- سوءنیت عام: یعنی مجرم باید بدونه اون مطلبی که داره منتشر می کنه، دروغه و خلاف واقعیت هست. اگه فکر می کرده راسته و بعداً معلوم شده دروغ بوده، سوءنیت عام رو نداره.
- سوءنیت خاص: این همون قصدی هست که تو متن ماده ۶۹۸ دیدیم. مجرم باید علاوه بر اینکه می دونه مطلب دروغه، قصد خاصی هم از انتشارش داشته باشه؛ یا قصد اضرار (آسیب زدن) به یه نفر خاص رو داشته باشه، یا قصد تشویش اذهان عمومی (بهم ریختن ذهن مردم) رو، یا هدفش تشویش مقامات رسمی باشه. اگه هیچ کدوم از این قصدها رو نداشته باشه، با اینکه ممکنه دروغ منتشر کرده باشه، ولی جرم تشویش اذهان عمومی محقق نمیشه.
پس دیدید که برای اینکه کسی رو بشه به جرم تشویش اذهان عمومی و نشر اکاذیب مجازات کرد، باید هر سه تا این ارکان یعنی رکن قانونی، رکن مادی و رکن معنوی کنار هم باشن.
نمونه های واقعی: تشویش اذهان عمومی تو زندگی روزمره
تا الان در مورد مفهوم و ارکان
ماده قانونی تشویش اذهان عمومی
صحبت کردیم. حالا وقتشه که با چند تا مثال واقعی و ملموس، این جرم رو بهتر بشناسیم و ببینیم تو زندگی روزمره ما، کجاها ممکنه خودش رو نشون بده. اینجوری بهتر می تونیم حواسمون رو جمع کنیم که هم خودمون مرتکب نشیم و هم اگه دیدیم کسی این کار رو می کنه، بشناسیمش.
۵.۱. موارد کلی و معروف
بعضی از مصادیق این جرم، خیلی رایج و شناخته شده ان:
- انتشار آمار و ارقام اقتصادی کذب: مثلاً یه نفر یه بیانیه مکتوب منتشر می کنه و توش میگه نرخ تورم کشور فلان قدره، در حالی که این آمار کاملاً دروغه و قصدش هم اینه که مردم رو نگران وضعیت اقتصاد کنه یا به دولت فشار بیاره. این کار می تونه تشویش اذهان عمومی باشه.
- شایعات دروغ در مورد افراد یا نهادها: فرض کنید یه نفر یه برگه پخش می کنه یا تو یه کانال تلگرامی می نویسه که فلان شرکت ورشکست شده یا فلان شخص دولتی تابعیت دوگانه داره، در حالی که این حرف ها حقیقت نداره و هدفش هم اینه که به اعتبار اون شرکت یا شخص آسیب بزنه یا مردم رو نسبت بهشون بدبین کنه.
- نسبت دادن اعمال خلاف واقع: اگه شما بنویسید که فلان آدم، فلان کار خلاف رو کرده یا فلان ویژگی منفی رو داره، در حالی که این ها دروغه و شما هم می دونید، این نشر اکاذیبه. البته اگه این عمل خلاف، جنبه مجرمانه داشته باشه، ممکنه افترا هم محسوب بشه که در ادامه تفاوت هاش رو میگیم.
۵.۲. تشویش اذهان عمومی تو دنیای مجازی (اینستاگرام، تلگرام و …)
امروزه با گسترش شبکه های اجتماعی و فضای مجازی، بخش زیادی از این جرایم تو همین فضا اتفاق میفته. همون طور که قبلاً گفتیم، قانون نوشته جات رو شامل هر چیزی که کتبی باشه، از جمله مطالب منتشر شده تو اینترنت و شبکه های اجتماعی میدونه. پس:
- پست، استوری، کامنت یا پیام های گروهی: اگه تو اینستاگرام یه استوری بذارید یا تو یه گروه تلگرامی یا واتساپی پستی منتشر کنید که حاوی اطلاعات کذب باشه و با قصد تشویش اذهان عمومی یا اضرار به دیگران باشه، می تونه مشمول این جرم بشه.
- سایت ها و وبلاگ ها: نوشتن مطالب دروغ تو یه وب سایت یا وبلاگ با هدف ضربه زدن به اعتبار کسی یا بهم ریختن ذهن مردم، به وضوح مصداق
ماده قانونی تشویش اذهان عمومی
هست.
اینجا دیگه مرز بین آزادی بیان و جرم خیلی باریک میشه. پس باید خیلی مراقب باشیم چی رو و چطوری تو فضای مجازی منتشر می کنیم. چون هر چیزی که تایپ میشه، یه جور نوشته محسوب میشه و می تونه سند جرم باشه.
۵.۳. ادعای بمب گذاری: یه جور خاص از تشویش (ماده ۵۱۱)
یه مورد خاص از تشویش اذهان عمومی که قانون گذار به طور جداگانه براش قانون گذاشته، موضوع تهدید یا ادعای بمب گذاریه. تو ماده ۵۱۱ قانون مجازات اسلامی (بخش تعزیرات) میگه:
هر کس به قصد بر هم زدن امنیت کشور و تشویق اذهان عمومی، تهدید به بمب گذاری هواپیما، کشتی و وسایل نقلیه عمومی نماید یا ادعا کند که در وسایل مزبور بمب گذاری شده است، علاوه بر جبران خسارت وارده به دولت و اشخاص، به ۶ ماه تا ۲ سال حبس محکوم می گردد.
همون طور که می بینید، اینجا هم پای قصد تشویش اذهان عمومی در میونه، ولی به صورت خاص برای یک عمل مشخص (تهدید یا ادعای بمب گذاری) و در مکان های خاص (وسایل نقلیه عمومی مثل هواپیما، کشتی، اتوبوس یا قطار) جرم انگاری شده. اگه کسی بخواد با دروغی در مورد بمب گذاری، مردم رو بترسونه و امنیت رو بهم بزنه، علاوه بر جبران خسارت، به حبس هم محکوم میشه. حواستون باشه، این ماده فقط برای وسایل نقلیه عمومیه؛ یعنی اگه کسی ادعای بمب گذاری تو یه ماشین شخصی رو بکنه، مشمول این ماده نمیشه.
فرق تشویش اذهان با بقیه جرم ها چیست؟ (یه مقایسه کوچیک)
شاید براتون سؤال پیش بیاد که جرم تشویش اذهان عمومی چه فرقی با جرم هایی مثل افترا یا توهین داره؟ این ها خیلی شبیه به هم به نظر میان، ولی از نظر قانونی تفاوت های مهمی دارن که دونستنشون حسابی به کار میاد.
۶.۱. تفاوت با افترا
افترا یعنی چی؟ افترا زمانی اتفاق میفته که شما یه جرم مشخص رو به یه نفر خاص نسبت بدید، در حالی که می دونید اون فرد اون جرم رو نکرده. مثلاً شما به صورت کتبی بنویسید که فلانی دزدی کرده یا فلانی اختلاس کرده، بدون اینکه مدرکی داشته باشید و اون فرد هم اون کار رو نکرده باشه. اینجا میشه افترا.
پس تفاوت اصلی با تشویش اذهان عمومی چیه؟
- موضوع: تو افترا، حتماً باید نسبت دادن یک جرم باشه. ولی تو تشویش اذهان عمومی یا نشر اکاذیب، میتونه نسبت دادن هر مطلب خلاف واقعی باشه، لازم نیست حتماً اون مطلب جنبه مجرمانه داشته باشه. مثلاً اگه بنویسید فلان شرکت ورشکسته شده (در حالی که دروغه)، این نشر اکاذیبه نه افترا، چون ورشکستگی لزوماً جرم نیست.
- قصد: تو افترا، قصد شما باید نسبت دادن یک جرم به فرد باشه. تو تشویش اذهان، قصد شما یا ضرر زدن به کسی یا تشویش اذهان عمومی یا مقامات رسمیه.
۶.۲. تفاوت با توهین
توهین یعنی چی؟ توهین زمانیه که شما با استفاده از الفاظ رکیک، حرکات یا اشارات اهانت آمیز، به کرامت و شخصیت یک نفر آسیب بزنید. مثلاً کسی رو مسخره کنید، فحش بدید، یا با کنایه و تمسخر بهش بی احترامی کنید.
پس فرقش با تشویش اذهان عمومی چیه؟
- محتوا: تو توهین، محتوا معمولاً الفاظ یا حرکات اهانت آمیزه. تو تشویش اذهان عمومی، محتوا مطالب دروغ و خلاف واقعه.
- حقیقت: ممکنه حرف توهین آمیزی که می زنید حقیقت داشته باشه یا نداشته باشه، اما همچنان توهین محسوب میشه. ولی تو تشویش اذهان عمومی، حتماً باید اون مطلب دروغ باشه.
- کتبی بودن: توهین هم می تونه شفاهی باشه هم کتبی. اما تشویش اذهان عمومی (بر اساس ماده ۶۹۸) حتماً باید به صورت کتبی باشه.
۶.۳. مرز باریک بین نقد و تشویش اذهان عمومی
یکی از مهم ترین و حساس ترین بخش ها، تشخیص مرز بین نقد سازنده و تشویش اذهان عمومی هست. همه ما حق داریم که از آزادی بیانمون استفاده کنیم و عملکرد مسئولین یا وضعیت جامعه رو نقد کنیم. این حق تو قانون اساسی هم بهش اشاره شده.
اما این نقد تا کجا آزاده؟
- نقد مشروع: اگه شما بر اساس حقایق، مستندات و اطلاعات واقعی، از عملکرد کسی یا چیزی انتقاد کنید، حتی اگه این انتقاد تند باشه و باعث بشه مردم نسبت به موضوعی حساس بشن یا اعتراض کنن، این نقد مشروع و قانونیه و جرم نیست. مثلاً اگه با آمار و ارقام واقعی و موثق، تورم رو نقد کنید.
- تشویش بر اساس اکاذیب: ولی اگه همین نقد رو با اطلاعات دروغ، آمار ساختگی یا نسبت های خلاف واقع انجام بدید، و هدف تون هم بهم ریختن ذهن مردم یا ضربه زدن به افراد باشه، اینجا دیگه از مرز نقد خارج شدید و وارد حیطه
ماده قانونی تشویش اذهان عمومی
شدید. مثلاً اگه تورم رو رقمی بسیار بالاتر از واقعیت اعلام کنید و قصدی جز ایجاد نگرانی و بهم ریختگی نداشته باشید.
پس کلید تشخیص اینجا کذب بودن اون مطلبه. اگه حرف شما دروغه و نیت تون هم منفی، جرمه؛ ولی اگه حرفتون راسته و با هدف اصلاح و روشنگری باشه، حتی اگه تند باشه، باز هم آزادی بیان محسوب میشه.
مجازات و مراحل رسیدگی: وقتی کار به دادگاه میکشه
وقتی کسی مرتکب جرم تشویش اذهان عمومی و نشر اکاذیب میشه، باید منتظر عواقب قانونی اون هم باشه. قانون گذار برای این کار مجازات هایی رو تعیین کرده و یه فرآیند مشخص هم برای رسیدگی بهش وجود داره. بیایید ببینیم وقتی کار به دادگاه میکشه، اوضاع از چه قراره.
۷.۱. مجازات های اصلی ماده ۶۹۸ (حبس، شلاق، اعاده حیثیت)
بر اساس متن ماده ۶۹۸ قانون مجازات اسلامی، کسی که مرتکب این جرم بشه، ممکنه با این مجازات ها روبرو بشه:
- حبس: از یک ماه تا یک سال حبس (البته بعداً در مورد کاهش این مجازات بیشتر توضیح میدیم).
- شلاق: تا ۷۴ ضربه شلاق.
- اعاده حیثیت: علاوه بر حبس و شلاق، مجرم باید اعاده حیثیت هم بکنه، یعنی حیثیت و آبروی کسی که بهش تهمت زده یا ذهنش رو متشنج کرده، به وضعیت قبل برگردونه. مثلاً اگه خبری رو دروغ منتشر کرده، باید تکذیبیه اون رو هم منتشر کنه یا به هر شکل ممکن، آبروی رفته رو برگردونه. این مورد بیشتر جنبه جبران مافات داره.
دادگاه بر اساس شرایط پرونده، شدت جرم، میزان تأثیرگذاری مطلب و سابقه مجرم، بین این مجازات ها یکی یا ترکیبی از اون ها رو انتخاب می کنه.
۷.۲. قانون جدید چی میگه؟ (کاهش مجازات)
یه خبر خوب (یا شاید هم بد، بستگی به اینکه شاکی باشید یا متشاکی!) اینه که قانون گذار جدیداً یه سری تغییرات تو مجازات ها ایجاد کرده. به موجب ماده ۱۰۴ قانون مجازات اسلامی (که با ماده ۱۱ قانون کاهش مجازات حبس تعزیری مصوب ۱۳۹۹/۲/۲۳ اصلاح شده)، جرم تشویش اذهان عمومی از نوع جرایم قابل گذشت محسوب میشه و مجازات حبس اون هم به نصف تقلیل پیدا کرده.
این یعنی چی؟ یعنی حداقل و حداکثر حبس برای این جرم، نصف شده. مثلاً اگه قبلاً تا ۲ سال حبس داشت، الان به یک سال کاهش پیدا کرده و اگر هم قبلاً دو ماه بوده، الان به یک ماه کاهش پیدا کرده.
۷.۳. جرم قابل گذشت یعنی چی؟
اینکه یه جرمی قابل گذشت باشه، خیلی مهمه. یعنی:
- برای تعقیب و مجازات مجرم، حتماً شاکی خصوصی باید شکایت کنه. اگه شاکی خصوصی نباشه، دادسرا و دادگاه نمی تونن خودشون از طرف خودشون پرونده ای رو شروع کنن.
- اگه شاکی خصوصی شکایت کرد و بعداً (تو هر مرحله ای از پرونده، حتی تا قبل از اجرای حکم) از شکایتش صرف نظر کرد و گذشت کرد، پرونده مختومه میشه و مجرم دیگه مجازات نمیشه.
این موضوع نشون میده که تو این جرم، رضایت شاکی خصوصی نقش کلیدی داره و اگه شاکی رضایت بده، پرونده به نفع مجرم تموم میشه.
۷.۴. کجا باید شکایت کنیم؟ (مرجع صالح)
اگه خدای نکرده خودتون قربانی جرم تشویش اذهان عمومی شدید یا کسی رو دیدید که داره این کار رو می کنه و شما ازش شکایت دارید، باید به دادسرا مراجعه کنید. دادسرا جاییه که تحقیقات اولیه رو انجام میده. بعد از تحقیقات و اگه جرم محرز شد، پرونده رو برای رسیدگی نهایی به دادگاه های کیفری (معمولاً دادگاه کیفری ۲) می فرسته. پس مرجع اصلی رسیدگی، دادسرا و بعدش دادگاه های کیفری هستن.
۷.۵. مراحل شکایت از صفر تا صد
مراحل کلی شکایت و رسیدگی به جرم
ماده قانونی تشویش اذهان عمومی
به این صورته:
- شکایت شاکی خصوصی: اول از همه، فردی که از این جرم آسیب دیده (شاکی خصوصی)، باید شکایت خودش رو تو دادسرا (یا دفاتر خدمات الکترونیک قضایی) ثبت کنه. شکواییه باید شامل اطلاعات شاکی، مشخصات متهم (اگه میدونه)، شرح کامل اتفاق و مدارک و مستندات باشه.
- تحقیقات مقدماتی: بعد از ثبت شکایت، دادسرا (معمولاً توسط بازپرس یا دادیار) تحقیقات رو شروع می کنه. تو این مرحله، از شاکی و متهم تحقیق میشه، مدارک جمع آوری میشه و شواهد بررسی میشه. اگه نیاز باشه، از کارشناس هم کمک گرفته میشه.
- صدور قرار نهایی در دادسرا: اگه بعد از تحقیقات، دادسرا به این نتیجه برسه که جرم واقعاً اتفاق افتاده و شواهد کافی برای مجرم بودن متهم وجود داره، کیفرخواست صادر می کنه و پرونده رو به دادگاه می فرسته. اگه شواهد کافی نباشه، قرار منع تعقیب صادر میشه.
- رسیدگی در دادگاه: پرونده به دادگاه کیفری (معمولاً کیفری ۲) ارسال میشه. دادگاه بعد از بررسی پرونده، شنیدن دفاعیات متهم و شاکی و وکلای اون ها، حکم نهایی رو صادر می کنه.
- صدور حکم و اجرای مجازات: اگه دادگاه متهم رو مجرم بدونه، حکم مجازات (حبس، شلاق، اعاده حیثیت) رو صادر می کنه. این حکم می تونه قابل تجدیدنظرخواهی در دادگاه تجدیدنظر باشه. بعد از قطعیت حکم، مجازات اجرا میشه.
تو تمام این مراحل، داشتن یه وکیل مجرب که به قوانین و رویه های قضایی مسلط باشه، می تونه کمک بزرگی بکنه و شانس موفقیت تو پرونده رو حسابی بالا ببره.
سوالات متداول
آیا تشویش اذهان عمومی با اظهارات شفاهی نیز محقق می شود؟
خیر، بر اساس ماده ۶۹۸ قانون مجازات اسلامی، جرم تشویش اذهان عمومی و نشر اکاذیب فقط با نوشته جات محقق می شود. این نوشته جات می تواند شامل نامه، شکواییه، اوراق چاپی یا خطی و همچنین مطالب منتشر شده در فضای مجازی (مانند پست، استوری، پیام در شبکه های اجتماعی) باشد. اظهارات شفاهی، اگرچه ممکن است مصداق جرایم دیگری مثل توهین یا افترا باشد، اما مشمول این ماده نمی شود.
اگر مطالبی که منتشر شده اند حقیقت داشته باشند، باز هم جرم است؟
خیر، برای تحقق جرم تشویش اذهان عمومی و نشر اکاذیب، شرط اساسی این است که مطالب منتشر شده کذب و خلاف واقعیت باشند. اگر شما مطالبی را بر اساس حقیقت و واقعیت منتشر کنید، حتی اگر این مطالب باعث نگرانی یا نارضایتی عمومی شود، جرم محسوب نمی شود و در چهارچوب آزادی بیان و نقد مشروع قرار می گیرد.
آیا برای اثبات جرم، حتماً باید ضرری به کسی وارد شده باشد؟
خیر، بر اساس صراحت ماده ۶۹۸ قانون مجازات اسلامی، اعم از اینکه از طریق مزبور به نحوی از انحاء ضرر مادی یا معنوی به غیر وارد شود یا نه. این یعنی وقوع ضرر، شرط لازم برای تحقق این جرم نیست. همین که فرد با قصد اضرار یا تشویش، اقدام به انتشار مطالب کذب به صورت کتبی کند، جرم محقق شده است.
آیا انتقاد از مسئولین و مقامات جرم تشویش اذهان عمومی محسوب می شود؟
انتقاد از مسئولین و مقامات، در صورتی که بر پایه حقایق و مستندات باشد و هدف از آن اصلاح امور باشد، حق شهروندان و در چهارچوب آزادی بیان است و جرم محسوب نمی شود. اما اگر این انتقاد با انتشار اطلاعات کذب، آمار ساختگی یا نسبت دادن مطالب خلاف واقع به مسئولین یا مقامات همراه باشد و قصد آن نیز تشویش اذهان عمومی یا اضرار به آنها باشد، می تواند مصداق جرم تشویش اذهان عمومی باشد.
آیا این جرم دارای جنبه عمومی است؟
قبلاً جرم تشویش اذهان عمومی جنبه عمومی هم داشت، اما با اصلاحات ماده ۱۰۴ قانون مجازات اسلامی (مصوب ۱۳۹۹)، این جرم در صورتی که با شکایت شاکی خصوصی آغاز شده باشد، قابل گذشت تلقی می شود. این یعنی برای تعقیب و رسیدگی به این جرم، معمولاً نیاز به شکایت شاکی خصوصی است و با گذشت شاکی خصوصی، تعقیب یا اجرای مجازات متوقف می شود.
چه زمانی جرم تشویش اذهان عمومی قابل گذشت نیست؟
جرم تشویش اذهان عمومی به خودی خود قابل گذشت است. اما اگر نشر اکاذیب و تشویش اذهان عمومی، مقدمه یا وسیله ای برای ارتکاب جرمی با جنبه عمومی باشد، یا در مواردی خاص قانون گذار جنبه عمومی آن را برجسته بداند (مثلاً اگر مصداق ماده ۵۱۱ باشد که امنیت کشور را برهم می زند)، ممکن است جنبه عمومی آن نیز مورد توجه قرار گیرد و با گذشت شاکی خصوصی، پرونده به طور کامل مختومه نشود. اما به طور کلی، ماده ۶۹۸ جرم قابل گذشت محسوب می شود.
در دنیای پر سرعت اطلاعات، جایی که یک کلیک کوچک می تواند یک خبر دروغ را مثل موجی بزرگ منتشر کند، مسئولیت پذیری در قبال آنچه می گوییم و می نویسیم، از هر زمان دیگری مهم تر است.
در پایان، باید بگیم که
ماده قانونی تشویش اذهان عمومی
یا همون ماده ۶۹۸ قانون مجازات اسلامی، مثل یک شمشیر دو لبه می مونه. از یک طرف از امنیت روانی جامعه و آبروی افراد محافظت می کنه و اجازه نمیده هر کسی هر دروغی رو به خورد مردم بده. از طرف دیگه، مرزهای ظریفی با آزادی بیان داره که باید خیلی دقیق رعایت بشن. فهمیدیم که این جرم حتماً باید کتبی باشه، باید نیت و قصدی پشتش باشه و مطلبی هم که منتشر میشه، باید دروغ باشه. اگه قصد و نیت خیرخواهانه باشه و مطالب هم حقیقت داشته باشن، حتی اگه انتقادی تند باشه، جرم نیست.
امیدواریم این مقاله به شما کمک کرده باشه تا تصویر روشن تری از این ماده قانونی مهم پیدا کنید. یادتون باشه، دانش حقوقی می تونه سپر محکمی برای شما باشه. اما اگه با همچین پرونده هایی درگیر شدید یا سؤالی براتون پیش اومد، حتماً از یه وکیل یا مشاور حقوقی متخصص کمک بگیرید؛ چون هر پرونده ای پیچیدگی های خاص خودش رو داره و یه راهنمایی درست می تونه خیلی بهتون کمک کنه.