طلاق از طریق نفقه: سوالات متداول و پاسخ های حقوقی
پرسش و پاسخ در مورد طلاق از طریق نفقه
بله، اگر همسر شما نفقه را پرداخت نکند و شما شرایط قانونی لازم را داشته باشید، می توانید برای طلاق اقدام کنید. این حق بر اساس ماده ۱۱۲۹ قانون مدنی به زن داده شده و یکی از راه هایی است که قانون برای حمایت از حقوق مالی زنان در نظر گرفته است. این مسیر حقوقی، با تمام فراز و نشیب هایش، پیچیدگی های خاص خودش را دارد که با آگاهی از آن ها می توانید قدم های محکم تری بردارید.
بحث نفقه و طلاق، مثل یک کلاف سردرگم می ماند برای خیلی از خانم ها. وقتی زندگی مشترک به بن بست می رسد و مرد از پرداخت نفقه شانه خالی می کند، یکی از اولین سوال هایی که به ذهن زن می رسد این است که: آیا می توانم با همین دلیل از او جدا شوم؟ راستش را بخواهید، قانون ما در این زمینه دست زن را خالی نگذاشته، اما خب، مثل هر دعوای حقوقی دیگری، یک سری قواعد و مراحل دارد که باید مو به مو رعایت شوند. اینجاست که پای طلاق به دلیل عدم پرداخت نفقه به میان می آید.
ما در این مقاله می خواهیم کنار شما باشیم و به همه سوالات ریز و درشت شما در مورد طلاق از طریق نفقه جواب دهیم. می دانیم که در این مسیر چقدر نیاز به راهنمایی شفاف و کاربردی دارید، پس بیایید با هم قدم به قدم پیش برویم و این پیچیدگی ها را باز کنیم.
کلیات طلاق به دلیل عدم پرداخت نفقه (مفاهیم پایه)
پرسش ۱: طلاق از طریق نفقه دقیقاً به چه معناست و بر اساس کدام ماده قانونی امکان پذیر است؟
بیایید رک و راست بگوییم. نفقه در قانون ما یعنی همان هزینه های زندگی که مرد باید برای همسرش فراهم کند. این هزینه ها شامل خوراک، پوشاک، مسکن، اثاث منزل، هزینه های درمانی و هر چیز دیگری است که عرفاً و با توجه به شأن زن، لازم است. خب، تا اینجا که مشکلی نیست. اما قضیه از جایی شروع می شود که مرد به هر دلیلی، حتی ناتوانی مالی، از پرداخت این هزینه ها خودداری کند. اینجا قانونگذار دست روی دست نگذاشته و برای حمایت از زن، راهکاری به نام طلاق به دلیل عدم پرداخت نفقه را پیش بینی کرده است.
مبنای قانونی این نوع طلاق، ماده ۱۱۲۹ قانون مدنی است. این ماده می گوید: در صورت استنکاف شوهر از دادن نفقه و عدم امکان اجراء حکم محکمه و الزام او به دادن نفقه، زن می تواند برای طلاق به حاکم رجوع کند و حاکم، شوهر او را اجبار به طلاق می نماید، همچنین است در صورت عجز شوهر از دادن نفقه. معنی ساده اش این است که اگر مرد نفقه ندهد و نشود او را مجبور به پرداخت کرد یا اصلاً توان پرداخت نداشته باشد، زن می تواند درخواست طلاق بدهد و دادگاه مرد را به طلاق وادار می کند. پس همانطور که می بینید، قانون این حق را برای شما قائل شده است.
پرسش ۲: آیا زن در هر شرایطی می تواند به دلیل عدم پرداخت نفقه درخواست طلاق دهد؟ (حق طلاق زن)
راستش را بخواهید، قضیه به همین سادگی ها هم نیست که هر وقت مرد نفقه نداد، زن بتواند فوری طلاق بگیرد. یک شرط خیلی مهم در اینجا وجود دارد و آن هم تمکین زن است. یعنی چی؟ یعنی اینکه زن باید به وظایف زناشویی خود عمل کرده باشد و بدون عذر موجه، از همسرش اطاعت کند و در منزل مشترک با او زندگی کند (تمکین عام) و همچنین به روابط زناشویی (تمکین خاص) تن دهد. اگر زن بدون دلیل موجه تمکین نکند، اصطلاحاً به او ناشزه می گویند و در این صورت، حق نفقه نخواهد داشت.
پس اگر بخواهیم دقیق تر بگوییم، حق طلاق زن به دلیل نفقه ندادن شوهر، زمانی فعال می شود که زن تمکین کامل داشته باشد و مرد با وجود این تمکین، از پرداخت نفقه سر باز زند. البته استثنائاتی هم وجود دارد که در ادامه به آن ها می پردازیم.
پرسش ۳: تفاوت طلاق به دلیل عدم پرداخت نفقه با طلاق به دلیل عسر و حرج ناشی از ترک انفاق چیست؟
اینجا دو تا مسیر تقریباً موازی داریم که ممکن است خیلی ها را گیج کند. یکی طلاق به دلیل عدم پرداخت نفقه (همان ماده ۱۱۲۹) و دیگری طلاق به دلیل عسر و حرج ناشی از ترک انفاق (ماده ۱۱۳۰ قانون مدنی). بگذارید تفاوتشان را با یک مثال روشن کنم:
وقتی زن به دلیل عدم پرداخت نفقه درخواست طلاق می دهد، محور اصلی شکایت، خودِ ندادن نفقه است. یعنی زن ثابت می کند که شوهرش نفقه نداده و از طریق دادگاه هم نمی توان او را وادار به پرداخت کرد (یا مرد اصلاً مالی ندارد). اینجا دادگاه به صرف عدم پرداخت نفقه، حکم به طلاق می دهد.
اما عسر و حرج ناشی از ترک انفاق کمی عمیق تر است. عسر و حرج یعنی زندگی مشترک برای زن آنقدر سخت و غیرقابل تحمل شده که ادامه آن برایش مشقت بار است. ندادن نفقه می تواند یکی از مصادیق مهم عسر و حرج باشد، اما اینجا زن باید علاوه بر ندادن نفقه، ثابت کند که این عدم پرداخت، زندگی را برایش به قدری سخت کرده که دیگر نمی تواند آن را تحمل کند. مثلاً با عدم پرداخت نفقه، زن دچار مشکلات شدید مالی و روحی شده، نمی تواند نیازهای اولیه خود و فرزندانش را تامین کند و این وضعیت، ادامه زندگی را برای او غیرممکن کرده است. در این حالت، دادگاه به دلیل عسر و حرجی که از ترک انفاق نشأت گرفته، حکم طلاق را صادر می کند.
از نظر رویه قضایی، طلاق بر اساس ماده ۱۱۲۹ (صرف عدم پرداخت نفقه) معمولاً راحت تر است، چون نیازی به اثبات شدت عسر و حرج نیست و فقط کافی است عدم پرداخت و عدم امکان الزام به پرداخت ثابت شود. اما هر دو راه، در نهایت به حق طلاق زن به دلیل نفقه ندادن شوهر ختم می شوند.
شرایط حیاتی و مدارک لازم برای طلاق از طریق نفقه
پرسش ۴: مهمترین شرایط قانونی برای اینکه زن بتواند از طریق نفقه طلاق بگیرد، کدامند؟
خب، اگر فکر می کنید شرایط خاصی ندارد، باید بگویم که اشتباه می کنید. برای اینکه بتوانید با موفقیت از طریق عدم پرداخت نفقه طلاق بگیرید، باید چند شرط اساسی وجود داشته باشد:
- تمکین کامل زوجه: همانطور که قبلاً گفتیم، شما باید تمکین عام و خاص از همسرتان داشته باشید. یعنی بدون هیچ دلیل موجهی از او دوری نکرده باشید و وظایف همسری را انجام داده باشید.
- عدم وجود عذر موجه برای عدم تمکین: اگرچه تمکین شرط اصلی است، اما اگر دلایل موجه قانونی برای عدم تمکین داشته باشید (مثلاً ترس از آسیب جانی یا شرافتی، بیماری های خاص مرد یا عدم تهیه منزل مستقل)، این موارد از شما سلب حق نفقه نمی کند.
- عدم پرداخت نفقه توسط زوج: بدیهی است که شوهر باید نفقه شما را پرداخت نکرده باشد. این عدم پرداخت، حتی اگر مرد توانایی مالی نداشته باشد، باز هم می تواند مبنای طلاق باشد. قانون در این مورد عجز مالی مرد را هم دلیل موجهی برای ندادن حق طلاق به زن نمی داند.
- عدم امکان الزام زوج به پرداخت: این نکته خیلی مهم است. یعنی شما باید اول از طریق دادگاه برای مطالبه نفقه اقدام کرده باشید و دادگاه هم حکم به پرداخت نفقه داده باشد. اما بعد از آن، نتوانید این حکم را اجرا کنید؛ مثلاً مرد هیچ مالی نداشته باشد که بشود از آن نفقه را برداشت، یا اینکه مخفی شده باشد و نشود او را پیدا کرد.
این ها ستون های اصلی پرونده شما هستند. اگر هر کدام از این ها نباشد، مسیر شما برای طلاق به دلیل نفقه دشوارتر می شود.
پرسش ۵: حداقل چند ماه باید نفقه پرداخت نشود تا زن بتواند درخواست طلاق دهد؟
این سوال خیلی هاست! قانون ما یک عدد دقیق و مشخص برای چند ماه نفقه ندادن تعیین نکرده که بگوییم مثلاً اگر شوهر شما دقیقاً شش ماه نفقه نداد، می توانید طلاق بگیرید. اما رویه قضایی معمولاً به این سمت می رود که اگر شش ماه متوالی یا بیشتر نفقه پرداخت نشده باشد، دادگاه می تواند عدم پرداخت را یک مشکل جدی و مستمر در نظر بگیرد و مبنای صدور حکم طلاق قرار دهد. بعضی از حقوقدانان هم این شش ماه را با استناد به یکی از شروط ۱۲ گانه ضمن عقد نکاح (بند ۲) مطرح می کنند، که البته آن شرط بیشتر مربوط به عسر و حرج است و در اینجا هم می تواند به عنوان یک عرف قضایی در نظر گرفته شود.
نکته کلیدی اینجاست که شما باید بتوانید عدم پرداخت نفقه در این مدت را ثابت کنید. صرف ادعای شما کافی نیست و باید مدارک و مستندات کافی داشته باشید. پس اگر مرد، گاهی نفقه پرداخت می کند و گاهی نه، موضوع پیچیده تر می شود و شاید بهتر باشد که یک برنامه زمانی مشخص برای جمع آوری مستندات داشته باشید.
پرسش ۶: چه مدارک و دلایلی برای اثبات عدم پرداخت نفقه در دادگاه لازم است؟
برای اینکه دادگاه حرف شما را باور کند و حکم به نفع شما صادر شود، باید دست پر به دادگاه بروید و دلایل محکم داشته باشید. این مدارک و دلایل می توانند شامل موارد زیر باشند:
- حکم مطالبه نفقه: این مهم ترین مدرک است. شما باید قبلاً برای گرفتن نفقه معوقه و جاری شکایت کرده باشید و دادگاه هم به نفع شما حکم داده باشد.
- اجرائیه صادره و گواهی عدم پرداخت: بعد از اینکه حکم نفقه قطعی شد، شما باید درخواست اجرائیه بدهید. اگر شوهرتان باز هم پرداخت نکرد و نتوانستید نفقه را از او بگیرید، باید گواهی عدم پرداخت از اجرای احکام دادگستری بگیرید. این گواهی به دادگاه ثابت می کند که شما تلاش کرده اید ولی امکان الزام شوهر به پرداخت وجود نداشته.
- شهادت شهود: اگر دوست و آشنایان یا اعضای خانواده تان از وضعیت زندگی شما باخبرند و می توانند شهادت بدهند که همسرتان نفقه نمی دهد، شهادت آن ها می تواند خیلی کمک کننده باشد.
- اظهارنامه ارسالی: می توانید قبل از شکایت، یک اظهارنامه رسمی به همسرتان بفرستید و از او بخواهید نفقه را پرداخت کند. عدم پاسخ یا عدم پرداخت پس از اظهارنامه، مدرکی دال بر بی توجهی اوست.
- دستور استعلام حساب های بانکی: گاهی اوقات دادگاه به درخواست شما می تواند دستور استعلام گردش حساب های بانکی مرد را صادر کند تا ثابت شود هیچ مبلغی بابت نفقه به حساب شما واریز نشده است.
- فیش های پرداخت توسط خود زن یا دیگران: اگر شما یا خانواده تان مجبور شده اید هزینه های زندگی را پرداخت کنید، این فیش ها هم می توانند نشان دهنده عدم پرداخت نفقه توسط مرد باشند.
هر چقدر مدارک شما کامل تر و مستندتر باشد، شانس موفقیت تان در دادگاه بیشتر می شود.
پرسش ۷: آیا اگر زن ناشزه باشد (تمکین نکند)، باز هم می تواند به دلیل نفقه طلاق بگیرد؟
قانون ما می گوید که حق نفقه، ارتباط مستقیمی با تمکین زن از شوهر دارد. یعنی اگر زن بدون دلیل موجه از تمکین خودداری کند (ناشزه باشد)، مرد تکلیفی به پرداخت نفقه او ندارد. پس در حالت عادی، اگر زن ناشزه باشد، نمی تواند به دلیل عدم پرداخت نفقه، درخواست طلاق بدهد؛ چون اساساً در این شرایط حقی برای نفقه ندارد.
اما همیشه استثنائاتی وجود دارد. این استثنائات شامل مواردی می شود که عدم تمکین زن، موجه باشد. یعنی چه؟ یعنی زن حق دارد تمکین نکند و در عین حال، حق نفقه هم داشته باشد. چند نمونه از این موارد:
- خوف ضرر جانی یا شرافتی: اگر زن اثبات کند که زندگی با شوهرش یا ماندن در خانه مشترک، جان، مال یا آبروی او را به خطر می اندازد، می تواند تمکین نکند و در عین حال مستحق نفقه باشد.
- بیماری های خاص زوج: اگر شوهر بیماری واگیردار یا صعب العلاجی داشته باشد که می تواند برای زن خطرناک باشد.
- عدم تهیه منزل مستقل و مناسب: اگر مرد منزل مستقل و مناسبی برای زندگی مشترک فراهم نکند، زن می تواند از تمکین خودداری کرده و باز هم نفقه بگیرد.
- استفاده از حق حبس: در دوران عقد، اگر زن هنوز باکره باشد، می تواند تا قبل از دریافت مهریه اش از تمکین خاص خودداری کند (حق حبس) و در عین حال مستحق نفقه باشد.
در این شرایط خاص، حتی اگر زن تمکین نکند، اما تمکین نکردنش موجه باشد، باز هم می تواند به دلیل عدم پرداخت نفقه، درخواست طلاق بدهد.
پرسش ۸: آیا طلاق از طریق نفقه در دوران عقد برای دختر باکره نیز امکان پذیر است؟
اینجا قضیه یک کمی فرق می کند. در دوران عقد، اگر زن هنوز باکره باشد و از حق حبس خود استفاده کند (یعنی تا وقتی مهریه اش را نگرفته، از تمکین خاص خودداری کند)، همچنان مستحق نفقه است. پس اگر در دوران عقد هستید و همسرتان نفقه شما را پرداخت نمی کند، حتی با اینکه باکره هستید و تمکین خاص ندارید، باز هم می توانید برای مطالبه نفقه اقدام کنید.
اما برای طلاق به دلیل عدم پرداخت نفقه در دوران عقد، علاوه بر عدم پرداخت نفقه، معمولاً شرط دیگری هم وجود دارد و آن هم عدم تهیه منزل مستقل توسط زوج است. یعنی اگر شوهر شما منزل مستقلی برای زندگی مشترک فراهم نکرده باشد و همچنین نفقه شما را پرداخت نکند، شما می توانید با استناد به این دو مورد، درخواست طلاق بدهید. پس بله، طلاق در دوران عقد به دلیل نفقه ممکن است، اما شرایطش کمی با دوران بعد از عروسی متفاوت است.
یکی از مهمترین نکاتی که باید به خاطر بسپارید این است که در مسیر طلاق به دلیل عدم پرداخت نفقه، صبر و پیگیری حرف اول را می زند. سیستم قضایی ما زمان بر است و شما باید برای یک فرآیند طولانی آماده باشید.
مراحل قانونی طلاق از طریق نفقه (راهنمای گام به گام)
پرسش ۹: مراحل گام به گام درخواست و اخذ طلاق به دلیل عدم پرداخت نفقه چگونه است؟
فرض کنیم شما تمام شرایط لازم را دارید و تصمیم گرفته اید از این راه برای طلاق اقدام کنید. مسیر پیش رو یک جورهایی هفت خان رستم است که باید قدم به قدم آن را طی کنید:
-
مرحله اول: مطالبه نفقه
اولین کاری که باید انجام دهید، این است که به صورت رسمی و قانونی نفقه خودتان را مطالبه کنید. برای این کار باید از طریق دفاتر خدمات الکترونیک قضایی، یک دادخواست مطالبه نفقه معوقه و جاری تنظیم و ثبت کنید. در این مرحله، دادگاه میزان نفقه را تعیین می کند و حکم به پرداخت آن می دهد.
-
مرحله دوم: صدور و قطعی شدن حکم
بعد از تشکیل جلسات دادگاه و بررسی مدارک و شواهد، دادگاه حکمی مبنی بر محکومیت همسرتان به پرداخت نفقه صادر می کند. خیلی مهم است که این حکم قطعی شود. یعنی مرد فرصت اعتراض در دادگاه تجدید نظر و حتی دیوان عالی کشور را دارد که باید این مراحل هم طی شود.
-
مرحله سوم: دریافت و ابلاغ اجرائیه
بعد از قطعی شدن حکم نفقه، شما باید به دفتر دادگاه بروید و درخواست اجرائیه کنید. این اجرائیه به همسرتان ابلاغ می شود و به او مهلت قانونی (معمولاً ۱۰ روز) داده می شود تا نفقه را پرداخت کند. اگر پرداخت نکرد، این مرحله مهمی برای اثبات عدم امکان الزام است.
-
مرحله چهارم: عدم تبعیت یا عجز
در این مرحله، باید ثابت کنید که همسرتان بعد از ابلاغ اجرائیه هم نفقه را پرداخت نکرده یا اینکه اصلاً توان مالی برای پرداخت ندارد و اموالی هم از او پیدا نمی شود که بتوان نفقه را از آن برداشت کرد. برای این کار می توانید از اجرای احکام دادگستری گواهی عدم پرداخت نفقه بگیرید.
-
مرحله پنجم: ثبت دادخواست طلاق
حالا که مراحل مطالبه و اثبات عدم پرداخت نفقه را طی کرده اید، وقت آن رسیده که دادخواست طلاق به علت عدم پرداخت نفقه را تنظیم و از طریق دفاتر خدمات الکترونیک قضایی ثبت کنید. در این دادخواست باید به حکم قطعی نفقه و اجرائیه صادره استناد کنید.
-
مرحله ششم: رسیدگی و صدور حکم طلاق
دادگاه خانواده به دادخواست طلاق شما رسیدگی می کند. شما باید در جلسات دادگاه حاضر شوید و مدارک و دلایل خود را ارائه دهید. در صورت احراز شرایط، دادگاه حکم طلاق را صادر می کند.
-
مرحله هفتم: مراحل تجدید نظر و فرجام خواهی
همسرتان ممکن است به حکم طلاق اعتراض کند و پرونده به دادگاه تجدید نظر و حتی دیوان عالی کشور برود. باید این مراحل را هم پیگیری کنید تا حکم طلاق شما قطعی شود.
همانطور که می بینید، یک مسیر طولانی و پر از جزئیات در پیش دارید. اما نگران نباشید، با آگاهی و پیگیری می توانید این مراحل را پشت سر بگذارید.
پرسش ۱۰: چقدر طول می کشد تا یک پرونده طلاق از طریق نفقه به نتیجه برسد؟
راستش را بخواهید، نمی شود یک زمان دقیق گفت. مثل این می ماند که بگویید سفر از تهران به مشهد چقدر طول می کشد؟ خب، بستگی دارد با هواپیما بروید یا قطار یا ماشین شخصی، با ترافیک بخورید یا نه و …. در مورد پرونده های حقوقی هم همینطور است. عوامل زیادی روی سرعت رسیدگی تأثیر می گذارند:
- حجم پرونده های دادگاه: متاسفانه دادگاه ها شلوغ هستند و این روی زمان رسیدگی تاثیر می گذارد.
- همکاری طرفین: اگر همسرتان در جلسات حاضر شود و همکاری کند، ممکن است روند سریع تر پیش برود. اما اگر وقت کشی کند یا به حکم ها اعتراض بزند، قطعاً طولانی تر می شود.
- نیاز به کارشناسی: گاهی برای تعیین میزان نفقه یا بررسی وضعیت مالی مرد، نیاز به کارشناسی است که این هم زمان بر است.
- مراحل اعتراض: همانطور که گفتیم، هر حکمی ممکن است در مراحل تجدید نظر و فرجام خواهی بررسی شود که هر کدام به نوبه خود زمان بر هستند.
به طور کلی، یک پرونده طلاق به دلیل عدم پرداخت نفقه می تواند از چند ماه تا یک سال یا حتی بیشتر طول بکشد. پس صبور باشید و برای یک مسیر نسبتاً طولانی آماده شوید.
پرسش ۱۱: آیا برای این نوع طلاق حتماً باید وکیل گرفت؟ نقش وکیل در این فرآیند چیست؟
بگذارید رک و پوست کنده بگویم: گرفتن وکیل برای طلاق از طریق نفقه الزامی نیست. شما می توانید خودتان مراحل را طی کنید. اما، با توجه به پیچیدگی های قانونی و زمان بر بودن این فرآیند، پیشنهاد می کنم حتماً از یک وکیل متخصص خانواده کمک بگیرید. نقش وکیل در اینجا مثل نقش یک راهنمای باتجربه در یک مسیر پر پیچ و خم است:
- تسریع در روند: وکیل با آگاهی از رویه های قضایی و راه های قانونی، می تواند پرونده شما را با سرعت بیشتری پیش ببرد.
- دقت در تنظیم دادخواست و لوایح: یک وکیل باتجربه، دادخواست ها و لوایح را با دقت و بر اساس قوانین تنظیم می کند تا شانس موفقیت شما بالا برود.
- ارائه مستندات صحیح: وکیل می داند چه مدارکی برای اثبات ادعای شما لازم است و چگونه باید آن ها را ارائه دهد.
- حضور در جلسات دادگاه: با داشتن وکیل، شما لازم نیست در تمام جلسات دادگاه حاضر شوید و بار روانی کمتری را تحمل می کنید.
- مشاوره حقوقی تخصصی: وکیل به شما کمک می کند تا بهترین تصمیمات را در هر مرحله از پرونده بگیرید.
پس اگرچه اجباری نیست، اما حضور یک وکیل می تواند دغدغه های شما را کم کند و احتمال موفقیت پرونده را به میزان زیادی افزایش دهد.
آثار و عواقب حقوقی طلاق از طریق نفقه
پرسش ۱۲: وضعیت مهریه، اجرت المثل و نحله پس از طلاق به دلیل عدم پرداخت نفقه چگونه است؟
نگران این ها نباشید! طلاق به دلیل عدم پرداخت نفقه تأثیری بر سایر حقوق مالی شما ندارد. یعنی مهریه، اجرت المثل و نحله (در صورت تعلق) همچنان پابرجا هستند و شما می توانید آن ها را همزمان با پرونده طلاق یا حتی پس از آن مطالبه کنید. قانوناً این ها حقوق مستقلی هستند که به دلیل ازدواج به زن تعلق می گیرند و عدم پرداخت نفقه یا جدایی به این دلیل، آن ها را از بین نمی برد. پس از این بابت خیالتان راحت باشد و برای مطالبه مهریه خود اقدام کنید.
پرسش ۱۳: تکلیف حضانت فرزندان و نفقه آن ها پس از این نوع طلاق چه خواهد شد؟
مسئله بچه ها همیشه حساس تر است و جدا از بحث نفقه خود زن، بررسی می شود. بعد از طلاق به علت نفقه یا هر نوع طلاق دیگری، تکلیف حضانت فرزندان و نفقه آن ها بر اساس قوانین مربوط به خودشان تعیین می شود و ارتباط مستقیمی با اینکه طلاق به دلیل عدم پرداخت نفقه بوده، ندارد:
- حضانت فرزندان: قانون ما حضانت فرزندان را تا ۷ سالگی با مادر می داند، مگر اینکه خلاف مصلحت کودک باشد. بعد از ۷ سالگی تا رسیدن به سن بلوغ (۹ سال برای دختر و ۱۵ سال برای پسر)، دادگاه با در نظر گرفتن مصلحت فرزند، تصمیم می گیرد که حضانت با پدر باشد یا مادر. بعد از بلوغ هم خود فرزند می تواند تصمیم بگیرد که با کدام والدین زندگی کند.
- نفقه فرزندان: نفقه فرزندان، حتی بعد از طلاق هم بر عهده پدر است و با نفقه مادر کاملاً فرق می کند. پدر موظف است تا زمانی که فرزندان به سن استقلال مالی برسند (یا در صورت تحصیل، حتی بعد از بلوغ هم ادامه پیدا کند) نفقه آن ها را پرداخت کند. اگر پدر از این کار سر باز زند، مادر می تواند از طرف فرزندان یا خود فرزندان (بعد از بلوغ) برای مطالبه نفقه اقدام کنند.
پس فراموش نکنید که حقوق فرزندان، جدا از حقوق شما به عنوان همسر، حفظ می شود و می توانید برای گرفتن آن ها نیز اقدام کنید.
پرسش ۱۴: آیا مرد می تواند با ادعای اعسار، از پرداخت مهریه یا سایر حقوق زن فرار کند؟
اینجا ممکن است شوهر بخواهد با طرح دعوای اعسار، کار را برای شما سخت کند. اعسار یعنی مرد ادعا می کند که توانایی مالی برای پرداخت یکجای مهریه یا سایر حقوق مالی شما (مثل اجرت المثل) را ندارد و تقاضا می کند که این مبلغ به صورت اقساطی پرداخت شود. دادگاه هم اگر اعسار مرد را بپذیرد، حکم به تقسیط می دهد.
اما آیا می تواند با این کار فرار کند؟ خیر، نه می تواند فرار کند و نه حقوق شما از بین می رود. تنها اتفاقی که می افتد، این است که زمان دریافت حقوق شما طولانی تر می شود. شما همچنان طلبکار هستید و مرد موظف است طبق حکم دادگاه، اقساط را پرداخت کند. اگر از پرداخت اقساط هم سر باز زند، دوباره می توانید برای جلب او یا توقیف اموالش اقدام کنید. پس اعسار و طلاق دو موضوع متفاوت هستند و اعسار باعث از بین رفتن حقوق شما نمی شود، فقط نحوه ی پرداخت را تغییر می دهد.
پرسش ۱۵: آیا صدور حکم کیفری ترک انفاق، به معنای قطعی شدن حق طلاق برای زن است؟
اشتباه رایجی که اینجا پیش می آید، خلط مبحث شکایت کیفری و حقوقی است. ترک انفاق علاوه بر اینکه یک دلیل برای طلاق حقوقی است، می تواند جنبه کیفری هم داشته باشد. یعنی اگر مرد با وجود تمکن مالی و عدم عذر موجه، نفقه همسرش را پرداخت نکند، مرتکب جرم ترک انفاق شده و مجازات آن می تواند حبس تعزیری باشد.
اما آیا صدور حکم کیفری ترک انفاق (مثلاً حکم زندان برای مرد) به معنای قطعی شدن حق طلاق برای زن است؟ خیر، نه همیشه.
حکم کیفری ترک انفاق، فقط اثبات می کند که مرد از نظر جزایی مرتکب جرم شده است. این حکم می تواند به عنوان یک مدرک قوی در پرونده طلاق شما (در مرحله ثبت دادخواست طلاق) استفاده شود و به دادگاه نشان دهد که شوهر شما عمداً نفقه را پرداخت نکرده است. اما لزوماً به این معنی نیست که شما خود به خود حق طلاق پیدا کرده اید و دیگر نیازی به طی کردن مراحل طلاق حقوقی نیست. شما همچنان باید دادخواست طلاق را در دادگاه خانواده ثبت کنید و مراحل آن را طی کنید، اما داشتن حکم کیفری، پرونده شما را بسیار قوی تر می کند.
نتیجه گیری
خب، تا اینجا با هم تمام جنبه های طلاق از طریق نفقه را بررسی کردیم. همانطور که دیدید، این مسیر حقوقی، با اینکه یک راه قانونی برای احقاق حق زنان است، اما پیچیدگی ها و مراحل خاص خودش را دارد. از اثبات تمکین و عدم پرداخت نفقه گرفته تا پیگیری اجرائیه و دادخواست طلاق، هر قدم نیاز به دقت و آگاهی کامل دارد.
به عنوان حرف آخر، می خواهم تاکید کنم که آگاهی حقوقی، در این مسیر، مثل چراغ راهنماست. هر چقدر بیشتر بدانید، تصمیمات بهتری می گیرید و کمتر دچار سردرگمی می شوید. هرگز بدون مشورت با یک وکیل متخصص خانواده، قدم مهمی برندارید؛ آن ها می توانند بهترین راهنما و حامی شما در این راه دشوار باشند. فراموش نکنید که گاهی اوقات، حتی با وجود همه این مراحل، راه حل های مسالمت آمیز و تلاش برای اصلاح رابطه، می تواند گزینه ای بهتر باشد. اما اگر به بن بست رسیدید، بدانید که قانون از شما حمایت می کند.
سوالات متداول
آیا می توان همزمان دادخواست مطالبه نفقه و طلاق را ارائه داد؟
نه، معمولاً این کار در یک دادخواست انجام نمی شود. باید اول دادخواست مطالبه نفقه را بدهید و بعد از اینکه حکم قطعی و اجرائیه آن صادر شد و شوهرتان باز هم پرداخت نکرد، آن وقت می توانید دادخواست طلاق را با استناد به همان حکم نفقه ارائه دهید. هرچند از لحاظ حقوقی منع قانونی ندارد ولی رویه و اصول، مرحله به مرحله انجام این کار را توصیه می کند تا پرونده شما با مشکل مواجه نشود و بتوانید از این طریق روند پرونده را بهتر مدیریت کنید.
اگر مرد تمکن مالی نداشته باشد، آیا باز هم می توان به دلیل عدم پرداخت نفقه طلاق گرفت؟
بله، دقیقاً! همانطور که ماده ۱۱۲۹ قانون مدنی می گوید: همچنین است در صورت عجز شوهر از دادن نفقه. یعنی حتی اگر مرد از نظر مالی توانایی پرداخت نفقه را نداشته باشد، باز هم زن می تواند به دلیل عدم دریافت نفقه، درخواست طلاق بدهد. قانون، تکلیف پرداخت نفقه را از عهده مرد برنمی دارد و ناتوانی مالی او را بهانه ای برای عدم پرداخت نفقه و سلب حق طلاق زن نمی داند. هدف، حمایت از زن در قبال عدم دریافت نفقه، به هر دلیلی است.
آیا مرد می تواند با پرداخت نفقه معوقه، مانع از طلاق شود؟
اگر پرونده طلاق شما صرفاً بر اساس عدم پرداخت نفقه (ماده ۱۱۲۹) باشد و مرد ناگهان تمام نفقه معوقه را بپردازد و برای نفقه جاری هم تمکن مالی داشته باشد، ممکن است دادگاه حق طلاق را از شما سلب کند. اما اگر طلاق بر اساس عسر و حرج ناشی از ترک انفاق باشد و ندادن نفقه به حدی به شما ضرر و زیان وارد کرده باشد که زندگی غیرقابل تحمل شده، حتی پرداخت نفقه معوقه هم ممکن است نتواند مانع طلاق شما شود. این موضوع بستگی به تشخیص دادگاه و میزان اثبات عسر و حرج دارد.
آیا بخشش نفقه توسط زن، حق طلاق او را از بین می برد؟
خیر، بخشش نفقه معوقه یا حتی نفقه آینده، به این معنی نیست که شما حق طلاق خود را از دست داده اید. اگر شما نفقه گذشته را بخشیده اید، این به معنای سلب حق شما برای مطالبه نفقه از زمان بخشش به بعد نیست. اگر شوهرتان باز هم از پرداخت نفقه جاری یا آینده خودداری کند، شما همچنان می توانید برای مطالبه آن و در صورت عدم پرداخت، برای طلاق اقدام کنید. بخشش نفقه یک عمل حقوقی مجزاست و مستقیماً به حق طلاق شما ارتباط ندارد، مگر اینکه در ضمن یک توافق جامع، حق طلاق را هم ساقط کرده باشید.
آیا زن برای طلاق از طریق نفقه باید مهریه خود را ببخشد؟
به هیچ وجه! مهریه و نفقه دو حق کاملاً جداگانه برای زن هستند و ارتباطی به هم ندارند. شما برای طلاق به دلیل عدم پرداخت نفقه، لازم نیست هیچ مقداری از مهریه خود را ببخشید. شما می توانید همزمان برای دریافت مهریه و همچنین درخواست طلاق به دلیل نفقه اقدام کنید و این دو پرونده کاملاً مجزا از یکدیگر پیش می روند. پس تحت هیچ عنوانی برای گرفتن حق طلاق به دلیل نفقه، مجبور به بخشش مهریه خود نیستید.