خلاصه کتاب نوفهم گرایی در مطالعات برنامه درسی (از نوفهمی تا پسانوفهمی) ( نویسنده مصطفی قادری )

کتاب خلاصه کتاب نوفهم گرایی در مطالعات برنامه درسی (از نوفهمی تا پسانوفهمی) نوشته مصطفی قادری، دریچه ای رو به یکی از جذاب ترین و البته چالش برانگیزترین جنبش های فکری در حوزه تعلیم و تربیت باز می کنه. این کتاب به ما کمک می کنه تا بفهمیم نوفهم گرایی اصلاً یعنی چی و چه جوری دید ما رو به برنامه درسی عوض کرده و چرا هنوز هم اینقدر مهمه.

حتماً تا حالا اسم نوفهم گرایی رو تو مباحث برنامه درسی شنیدید، ولی شاید براتون سوال باشه که دقیقاً چی هست و چه جایگاهی تو مطالعات برنامه درسی داره. اگه دانشجو هستید یا دستی تو حوزه تعلیم و تربیت دارید، حتماً می دونید که فهم عمیق این مفاهیم چقدر می تونه بهتون کمک کنه. این مقاله، قرار نیست فقط یه معرفی ساده از کتاب باشه؛ می خوایم یه جوری کتاب رو براتون باز کنیم که انگار خودتون خوندیدش، با همه جزئیاتش، ایده های اصلی نویسنده و حتی نقد هایی که به این جنبش وارد شده.

هدف ما اینه که یه خلاصه کتاب نوفهم گرایی در مطالعات برنامه درسی (از نوفهمی تا پسانوفهمی) بهتون ارائه بدیم که نه تنها بفهمید نوفهم گرایی چیه، که تاریخچه اش چی بوده، چه نقدهایی بهش وارد شده و جایگاهش تو عمل و پژوهش چیه، بلکه با مفهوم جذاب پسانوفهمی هم آشنا بشید. پس با هم قدم به قدم پیش می ریم تا دیدگاه دکتر قادری رو عمیق تر درک کنیم.

شناخت نوفهم گرایی: پیش زمینه و معرفی کتاب

۱.۱. درباره نویسنده: دکتر مصطفی قادری

دکتر مصطفی قادری یکی از چهره های شناخته شده و صاحب نظر تو حوزه مطالعات برنامه درسی و علوم تربیتی ماست. ایشون با دید عمیق و تحلیلی که دارن، به ما کمک کردن تا مفاهیم پیچیده رو راحت تر بفهمیم. کتاب نوفهم گرایی در مطالعات برنامه درسی یکی از کارهای مهم ایشونه که نشون میده چقدر به جزئیات و ریشه های فکری این جنبش تسلط دارن و می تونن اون ها رو به زبانی ساده و قابل فهم بیان کنن. خلاصه، ایشون یه جورایی راه رو برای فهمیدن نوفهم گرایی تو ایران هموار کردن.

۱.۲. اهمیت و ضرورت کتاب نوفهم گرایی در مطالعات برنامه درسی

شاید از خودتون بپرسید چرا باید این کتاب رو بخونیم یا خلاصه اش رو بدونیم؟ راستش رو بخواید، وقتی صحبت از برنامه درسی میشه، معمولاً یاد همون سرفصل ها و کتاب های مدرسه میفتیم. اما برنامه درسی خیلی فراتر از این حرفاست. نوفهم گرایی در مطالعات برنامه درسی دقیقاً همون نقطه ایه که این رشته رو از حالت فنی و مکانیکی خودش بیرون میاره و بهش یه روح تازه میده. این کتاب بهمون یادآوری می کنه که برنامه درسی فقط یه سری طرح و الگو نیست؛ بلکه پر از مسائل ایدئولوژیک، اخلاقی و اجتماعی-سیاسیه.

اهمیت این کتاب تو ادبیات فارسی تعلیم و تربیت واقعاً زیاده. کمتر کتابی رو پیدا می کنیم که بتونه اینقدر جامع و عمیق به نوفهم گرایی بپردازه و از طرفی، اون رو تو بستر مسائل ایران هم تا حدی قابل فهم کنه. این کتاب یه جورایی نقش یه پل رو داره برای دانشجوها، پژوهشگرا و حتی معلم ها و مدیرانی که می خوان فراتر از چیزهای مرسوم فکر کنن و ببینن برنامه درسی چقدر می تونه زندگی هامون رو تحت تأثیر قرار بده. تو شرایط امروز، که آموزش و پرورش هر روز با چالش های جدیدی روبروئه، فهم جنبش هایی مثل نوفهم گرایی بهمون کمک می کنه تا بتونیم تحلیل های بهتری از وضعیت موجود داشته باشیم و راه های جدیدی رو برای آینده پیدا کنیم.

فصل ۱: نوفهم گرایی چیست و نوفهم گرا کیست؟

۲.۱. تعریف و خصلت های اصلی نوفهم گرایی

بذارید همین اول کاری قضیه رو روشن کنیم. وقتی صحبت از نوفهم گرایی میشه، خیلی ها ممکنه فکر کنن با یه مدل جدید یا یه متدولوژی خاص برای طراحی برنامه درسی روبرو هستیم. ولی قضیه اصلاً این نیست! نوفهم گرایی، برخلاف اون چیزی که ممکنه به ذهن بیاد، یه جنبش فکریه، یه جور نگاه تازه به کل ماجرای برنامه درسی. این جنبش به جای اینکه بگه چی رو چطور یاد بدیم یا چه محتوایی رو تو کتاب ها بذاریم، بیشتر روی مسائل اساسی و زیربنایی تأکید می کنه.

یعنی چی؟ یعنی نوفهم گرایان خیلی بیشتر به ابعاد ایدئولوژیک، اخلاقی و اجتماعی-سیاسی برنامه درسی توجه می کنن. اون ها میگن برنامه درسی فقط یه ابزار برای انتقال دانش نیست؛ بلکه می تونه باعث بشه قدرت تو جامعه جابجا بشه، ارزش های خاصی بهمون تحمیل بشن یا حتی تفاوت ها و نابرابری ها عمیق تر بشن. هدف اصلیشون اینه که ریشه های این مسائل رو تو دل برنامه درسی پیدا کنن و روشنشون کنن.

به عبارت ساده تر، اگه برنامه ریزان درسی سنتی می پرسیدن چه چیزی را آموزش دهیم؟، نوفهم گرایان می پرسن چرا این چیز را آموزش می دهیم؟ این آموزش چه تأثیری بر زندگی آدم ها داره؟ چه کسی از این آموزش نفع می بره و چه کسی ضرر می کنه؟ این تغییر دیدگاه، اصلاً کم نیست و کل بحث مطالعات برنامه درسی رو متحول کرده.

۲.۲. درک نوفهم گرایی از طریق جنبش های قدیمی تر برنامه درسی (دیدگاه پاینار)

برای اینکه نوفهم گرایی رو بهتر بفهمیم، باید یه نگاهی هم به قبل از خودش بندازیم. ویلیام پاینار، یکی از مهم ترین چهره های نوفهم گرایی، کمک خیلی بزرگی بهمون کرده تا با تقسیم بندی جنبش های برنامه درسی، جایگاه نوفهم گرایی رو تو تاریخ این رشته پیدا کنیم. اون سه دسته اصلی رو معرفی می کنه که دونستنشون واقعاً کارمون رو راحت می کنه:

• سنت گرایان: این گروه رو میشه پیشگامان برنامه ریزی درسی دونست. اونا بیشتر به این فکر بودن که چطوری برنامه درسی رو به بهترین شکل طراحی کنن، هدف گذاری کنن و بعد هم ارزیابی کنن که آیا اون هدف ها محقق شدن یا نه. دیدگاهشون بیشتر فنی و ابزاری بود. یعنی برنامه درسی رو یه چیزی می دیدن که باید بسازیش، اجراش کنی و بعد ببینی چقدر خوب کار کرده. یه جورایی مثل یه مهندس که می خواد یه ساختمون رو طراحی کنه.
• متخصصان ادراکی – تجربی: این دسته که بعد از سنت گرایان اومدن، تحت تأثیر علوم اجتماعی بودن. اونا سعی کردن تو مطالعات برنامه درسی از روش های علمی و پژوهشی استفاده کنن تا تأثیر برنامه درسی رو بر روی دانش آموزان و یادگیریشون بسنجن. مثلاً اگه می خواستن بدونن یه روش تدریس چقدر مؤثره، می رفتن تحقیق می کردن و با آمار و ارقام نشون می دادن. اینجا دیگه فقط طراحی مهم نبود، مهم این بود که اون طرح چقدر اثرگذار بوده. یه جورایی مثل یه پزشک که می خواد ببینه داروش چقدر روی بیمار اثر کرده.
• نوفهم گرایان: خب، حالا می رسیم به این دسته. نوفهم گرایان وقتی دیدن این دو گروه قبلی، هر کدوم یه بخش از ماجرا رو می بینن، ولی از ابعاد پنهان تر و عمیق تر برنامه درسی غافل شدن، پا به میدون گذاشتن. اونا گفتن بابا، برنامه درسی فقط طراحی و اجرا و سنجش نیست! این وسط کلی مسائل سیاسی، اجتماعی، فرهنگی و اخلاقی وجود داره که هیچ کس بهشون توجه نمی کنه. نوفهم گرایان میگن برنامه درسی یه ابزار خنثی نیست، بلکه پر از ارزش ها و ایدئولوژی هاست که ممکنه ناخودآگاه به دانش آموزان تزریق بشن.

«پاینار و نوفهم گرایان به ما یادآوری می کنند که برنامه درسی فراتر از یک نقشه راه آموزشی، یک میدان نبرد ایدئولوژیک و اخلاقی است؛ جایی که ارزش ها و قدرت ها خود را نشان می دهند.»

در واقع، نوفهم گرایان به جای اینکه دنبال بهترین برنامه درسی بگردن، بیشتر می خواستن برنامه درسی رو خودشون بفهمن و تحلیل کنن. اونا سوالاتی رو مطرح کردن که تا قبل از اون کمتر کسی جرئت پرسیدنش رو داشت و همین باعث شد تا رشته مطالعات برنامه درسی یه جورایی زیر و رو بشه.

فصل ۲: تاریخچه ی نوفهم گرایی و ابعاد نقادانه آن

۳.۱. تاریخچه شکل گیری و تحولات نوفهم گرایی

نوفهم گرایی یهو از ناکجا آباد سبز نشد. این جنبش تو دهه ۱۹۶۰ میلادی، یعنی تو دوران پرآشوب و پر تغییر تو جامعه آمریکا شکل گرفت. اون سال ها، زمان جنبش های مدنی، اعتراض به جنگ ویتنام، مبارزات حقوق زنان و سیاه پوستان بود. تو چنین فضایی، خیلی ها شروع کردن به نقد ساختارهای موجود، از جمله نظام آموزشی و برنامه درسی.

پژوهشگران و متفکران حوزه تعلیم و تربیت، دیدن که برنامه درسی موجود، اونقدرها هم که ادعا میشه، بی طرف و علمی نیست. متوجه شدن که پشت هر برنامه درسی، یه سری ارزش ها و منافع پنهان شده. این نقدها کم کم جمع شد و یه جریان فکری جدید رو به وجود آورد که بهش میگیم نوفهم گرایی. این جنبش تو آمریکا شروع شد، ولی خیلی زود به بقیه دنیا هم سرایت کرد و تأثیر خودش رو تو مطالعات برنامه درسی جاهای دیگه هم نشون داد.

۳.۲. موضوعات اصلی نقد در نوفهم گرایی

نوفهم گرایان اصلاً آدم های آرومی نبودن! اونا دلشون پر بود از ایراداتی که به نظام آموزشی و برنامه درسی وارد می دونستن. مهم ترین نقدهایی که نوفهم گرایان بهش می پرداختن رو میشه تو چند دسته خلاصه کرد:

1. نقد کنترل فعالان برنامه درسی: نوفهم گرایان معتقد بودن یه عده خاصی، یه جورایی انحصار تصمیم گیری تو برنامه درسی رو به دست گرفتن. اینا همون هایی بودن که برنامه درسی رو طراحی می کردن، اجرا می کردن و ارزیابی. نوفهم گرایان میگفتن این انحصار، باعث میشه صدای بقیه، مخصوصاً اونایی که تو حاشیه هستن یا دیدگاه های متفاوتی دارن، شنیده نشه. به عبارتی، میخواستن دایره تصمیم گیری رو بازتر کنن.
2. نقد بی تاریخی: خیلی وقت ها تو برنامه ریزی درسی، به تاریخ و ریشه های اجتماعی و فرهنگی توجه نمی شد. انگار برنامه درسی یه موجود بی ریشه و بدون گذشته بود که یهو از آسمون افتاده بود. نوفهم گرایان تأکید داشتن که برای فهمیدن برنامه درسی امروز، باید تاریخچه و سیر تحولاتش رو هم بدونیم. باید ببینیم از کجا اومده و چه نیروهایی تو شکل گیریش مؤثر بودن.
3. نقد جنسیت: این یکی از مهم ترین ابعاد نقادانه نوفهم گراییه. اونا می گفتن برنامه درسی فعلی، اغلب دیدگاه مردانه و پدرسالارانه داره. نقش زنان تو تاریخ، ادبیات و علوم کمتر دیده میشه و حتی گاهی کلیشه های جنسیتی تو محتواها تقویت میشن. این نقد، تلاش می کرد تا صدای زنان رو تو برنامه درسی بلند کنه و عدالت جنسیتی رو تو آموزش ترویج بده.
4. نقد عملکرد مدارس: نوفهم گرایان فقط به محتوای برنامه درسی گیر نمی دادن؛ به خود مدارس و کارکردشون هم رویکرد نقادانه داشتن. اونا میگفتن مدارس فقط جای یادگیری نیستن؛ بلکه بخشی از نظام اجتماعی بزرگ ترن که می تونن نابرابری ها رو بازتولید کنن یا حتی دانش آموزان رو برای پذیرش وضعیت موجود آماده کنن، بدون اینکه بهشون اجازه بدن فکر کنن و نقد کنن. این نقدها به ما نشون میدن که مدارس همیشه هم اونقدر که فکر می کنیم، بی طرف و دموکراتیک نیستن.

دیدگاه های مایکل اپل و گریین

تو دل این نقدها، اسم هایی مثل مایکل اپل و گریین (Greene) خیلی پررنگ میشن. مایکل اپل، که یه متفکر انتقادی برجسته تو حوزه تعلیم و تربیته، نشون میده چطور مدارس و برنامه درسی، ناخواسته یا خواسته، به بازتولید نابرابری ها و ایدئولوژی های غالب کمک می کنن. اون می گفت مدارس اغلب تضادها و پیچیدگی های جامعه رو حذف می کنن و یه تصویر مصنوعی و بی دردسر از دنیا به دانش آموز میدن. مثلاً، تو درس علوم یا اجتماعی، کمتر به این پرداخته میشه که علم خودش چقدر توش تضاد و بحث وجود داره. انگار همه چی از قبل توافق شده و معلومه.

از اون طرف، گریین هم روی اهمیت تجربه فردی و تخیل تو آموزش تأکید می کرد. اون میگفت معلم ها باید به دانش آموزان کمک کنن تا واقعیت رو به شکل های پیچیده تر و با نگاه های متفاوت ببینن، نه اینکه فقط یه نسخه واحد ازش بهشون ارائه بشه. این دیدگاه ها، نقش مهمی تو تقویت بعد نقادانه اندیشه نوفهم گرا داشتن.

بازفهمی: عمل، نظریه، پژوهش و تدریس در پرتو نوفهم گرایی

حالا که فهمیدیم نوفهم گرایی چی نیست و چی هست، بیایید ببینیم این جنبش تو عمل، پژوهش، تدریس و ارتباط نظریه با عمل چه حرف هایی برای گفتن داره. چون نوفهم گرایان فقط نقد نمی کردن، راهکارهایی هم برای بازفهمی و بهتر شدن شرایط ارائه می دادن.

۴.۱. نوفهمی در عمل برنامه ی درسی

وقتی نوفهم گرایی رو تو عمل برنامه درسی به کار می بریم، یعنی دیگه اون طرح و الگوهای خشک و خالی رو کنار می ذاریم و بیشتر به این فکر می کنیم که برنامه درسی چطور تو دنیای واقعی، تو کلاس درس و تو زندگی دانش آموزان معنی پیدا می کنه. یکی از بحث های مهم تو این زمینه، موضوع اصلاحات قلابی (Pseudoreforms) هست.

نوفهم گرایان میگن خیلی از اصلاحاتی که تو برنامه درسی صورت می گیره، فقط در ظاهر تغییر ایجاد می کنه و در اصل همون ساختارهای قدیمی و مشکلات اصلی رو حفظ می کنه. مثلاً ممکنه یه کتاب جدید بیاد یا یه روش تدریس مدرن معرفی بشه، ولی تهش همون ایدئولوژی ها و نابرابری های قبلی سر جاشون باشن. نوفهم گرایی تو عمل، یعنی اینکه به این اصلاحات قلابی شک کنیم و دنبال تغییرات عمیق تر و واقعی تر باشیم. یعنی بپرسیم: این تغییر به نفع کیه؟ واقعاً مشکلی رو حل می کنه یا فقط صورت مسئله رو پاک می کنه؟

۴.۲. نوفهمی در پژوهش برنامه ی درسی: هر فرد یک متدولوژی، خود شرح حال نویسی، Currere

تو حوزه پژوهش، نوفهم گرایی یه انقلاب به پا کرد! اگه قبلاً پژوهشگران بیشتر دنبال روش های کمی و آماری بودن تا علمی به نظر برسن، نوفهم گرایان گفتن اصلاً اینطور نیست. اونا تأکید کردن که هر فرد، خودش می تونه یه متدولوژی باشه و تجربه های شخصی آدما، منبع مهمی برای فهمیدن برنامه درسیه.

• خود شرح حال نویسی: یکی از روش های پژوهشی مهم تو نوفهم گرایی، خود شرح حال نویسی (Autobiography) هست. یعنی چی؟ یعنی پژوهشگر میاد و تجربه خودش رو از مدرسه، معلم ها، کتاب ها و کلاً فرآیند آموزش و پرورش مینویسه و تحلیل می کنه. این کار کمک می کنه تا بفهمیم برنامه درسی چطور زندگی فردی آدما رو شکل داده و چه تأثیری روشون گذاشته. چون هر کدوم از ما، یه داستان منحصر به فرد تو مدرسه داریم.
• Currere (گذر زندگی نامه ای): این یکی از کلیدی ترین مفاهیم تو نوفهم گرایی و کارهای پایناره. Currere یه کلمه لاتینه که به معنی دویدن یا گذر کردن هست. اینجا منظور گذر کردن از تجربه زندگی و تحلیله. پاینار یه متدولوژی پژوهشی چهار مرحله ای رو برای گذر زندگی نامه ای پیشنهاد میده:
  1. بازگشت: مرور گذشته و یادآوری تجربه های آموزشی.
  2. پیشرفت: تصور آینده و اینکه چطور میتونه باشه.
  3. تحلیل: وصل کردن گذشته به آینده و درک تأثیراتش.
  4. ترکیب: خلق معنی جدید از این تجربه ها و یافتن راه هایی برای تغییر.

  به عبارتی، Currere به ما کمک می کنه که زندگیمون رو به عنوان یه برنامه درسی ببینیم و خودمون رو تو دل اون برنامه درسی تحلیل کنیم. دیگه پژوهش فقط درباره دیگران نیست، بلکه درباره خود ما هم هست.

• پژوهش مطالعه ی خود: داستان روزمره ی ما در مدرسه: نوفهم گرایان معتقدن حتی داستان های روزمره ما تو مدرسه، حرف های زیادی برای گفتن دارن. یه دانش آموز وقتی هر روز میره مدرسه، کلی تجربه کسب می کنه که شاید هیچ وقت تو آمار و ارقام دیده نشه. این پژوهش ها روی همین تجربیات کوچیک ولی پرمعنا تمرکز می کنن.

۴.۳. نوفهمی در تدریس: گذر تجربه در زمان و مکان

اگه نوفهم گرایی رو تو تدریس پیاده کنیم، دیگه معلم فقط یه انتقال دهنده اطلاعات نیست. معلم میشه یه راهنما، یه تسهیل گر که به دانش آموزان کمک می کنه تا تجربه های خودشون رو تو زمان و مکان درک کنن و از اون ها معنی بسازن. اینجا تدریس میشه یه سفر اکتشافی، نه یه ایستگاه تحویل بار.

این یعنی معلم باید به دانش آموزان فضا بده تا خودشون فکر کنن، سوال بپرسن، نقد کنن و حتی مسیر یادگیریشون رو خودشون پیدا کنن. معلم فقط نباید بهشون بگه چی یاد بگیرن، بلکه باید کمک کنه چرا و چگونه یاد بگیرن و این یادگیری تو زندگیشون چه معنایی داره.

۴.۴. نوفهمی در رابطه ی نظریه – عمل: پاینار و گرومت

یکی از مشکلات همیشگی تو حوزه تعلیم و تربیت، جدایی بین نظریه و عمل بوده. یعنی چی؟ یعنی یه عالمه نظریه قشنگ تو کتاب ها هست، ولی وقتی میایم تو کلاس درس، می بینیم هیچ کدومشون اونجا کاربرد ندارن یا نمیشه اجراشون کرد.

پاینار و گرومت (Grumet) از مهم ترین چهره های نوفهم گرایی، روی این قضیه خیلی تأکید داشتن. اونا میگفتن نظریه و عمل اصلاً از هم جدا نیستن؛ بلکه مثل دو روی یه سکه هستن. نظریه باید از دل عمل بیاد و به عمل جهت بده، و عمل هم باید نظریه رو به چالش بکشه و غنی ترش کنه. این دیدگاه به ما کمک می کنه که نگاه جامع تری به مشکلات آموزشی داشته باشیم و راه حل هایی پیدا کنیم که هم پشتوانه نظری قوی دارن و هم تو دنیای واقعی قابل اجرا هستن.

۴.۵. برنامه ی درسی همچون گفت وگوهای پیچیده

برای نوفهم گرایان، برنامه درسی فقط یه سری کتاب و سرفصل نیست؛ بلکه یه جور گفت وگو هست. منتها یه گفت وگوی پیچیده و چندوجهی. یعنی تو برنامه درسی، ایده ها، ارزش ها، تاریخ، سیاست، فرهنگ و تجربه های شخصی همه با هم تو یه دیالوگ دائمی هستن.

گاف (Gough) و پاینار روی بین المللی کردن رشته مطالعات برنامه درسی هم تأکید داشتن. اونا معتقد بودن مطالعات برنامه درسی نباید فقط محدود به یه کشور یا یه فرهنگ خاص باشه. باید دیدگاه های مختلف از سراسر دنیا رو تو این گفت وگو شرکت داد تا فهم ما از برنامه درسی عمیق تر و جامع تر بشه. این یعنی پذیرش تنوع و پیچیدگی، به جای ساده سازی و یکسان سازی.

از نوفهمی تا پسانوفهمی: نقدها و چشم انداز آینده

هیچ جنبش فکری ای نیست که بی عیب و نقص باشه و نوفهم گرایی هم از این قاعده مستثنی نیست. بعد از یه دوره شکوفایی، این جنبش هم با نقدها و چالش هایی روبرو شد که باعث شد یه مرحله جدید به اسم پسانوفهمی شکل بگیره.

۵.۱. مفهوم پسانوفهمی (Post-Reconceptualism)

پسانوفهمی یه جورایی مرحله بعدی یا تکامل یافته نوفهم گرایی هست. این مفهوم نشون میده که جنبش نوفهم گرایی با اینکه خیلی مهم و تأثیرگذار بود، ولی خودش هم نیاز به بازاندیشی و نقد داشت. پسانوفهمی یعنی فراتر رفتن از چارچوب های اولیه نوفهم گرایی، بدون اینکه دستاوردهای اون رو نادیده بگیریم.

تو دوره پسانوفهمی، متفکران شروع کردن به بررسی نقایص و محدودیت های نوفهم گرایی. مثلاً بعضی ها میگفتن نوفهم گرایی زیادی تئوری شده و از عمل فاصله گرفته، یا زیادی رو مسائل فردی و تجربه های شخصی تأکید می کنه و از ساختارهای بزرگ تر اجتماعی غافل میشه. این بحث ها، به غنای بیشتر حوزه مطالعات برنامه درسی کمک کرد و دیدگاه های جدیدتری رو مطرح کرد.

۵.۲. نقد نوفهم گرایی

خب، نوبت میرسه به نقدهای اصلی که به نوفهم گرایی وارد شده. همونطور که گفتیم، هر تفکری، چالش های خودشو داره:

1. انتزاعی بودن و فاصله از عمل: یکی از مهم ترین نقدها این بود که نوفهم گرایی خیلی انتزاعی و نظریه-محور شده و از مشکلات عملی معلم ها و برنامه ریزان درسی فاصله گرفته. میگفتن حرف هاشون قشنگه، ولی تو کلاس درس یا تو اداره آموزش و پرورش نمیشه عملیشون کرد.
2. فقدان راهکار مشخص: اگه سنت گرایان راهکارهای واضح برای طراحی برنامه درسی ارائه می دادن، نوفهم گرایان بیشتر به نقد و تحلیل می پرداختن و کمتر راهکار عملی و مشخصی برای چطور بسازیم؟ ارائه می کردن. این باعث می شد کسانی که دنبال چگونه بودن، سردرگم بشن.
3. تأکید زیاد بر فردیت و نادیده گرفتن ساختار: بعضی منتقدان میگفتن نوفهم گرایی زیادی روی تجربه های شخصی و خود شرح حال نویسی تأکید داره و به نقش ساختارهای اجتماعی، اقتصادی و سیاسی تو شکل گیری برنامه درسی کمتر توجه می کنه.
4. پیچیدگی زبان: زبان بعضی از متون نوفهم گرایی، به خصوص اونایی که تحت تأثیر فلسفه های پیچیده بودن، برای خواننده عادی و حتی بعضی از دانشجویان سخت و نامفهوم بود. این باعث می شد که مفهومش اونقدر که باید، فراگیر نشه.

۵.۳. دفاعیه ها و امیدها

البته نوفهم گرایان و طرفدارانشون هم بیکار نموندن و به این نقدها جواب دادن. اونا میگفتن:

1. هدف ما راهکار عملی نیست: اونا معتقد بودن که هدف اصلی نوفهم گرایی، ارائه مدل و راهکار نیست، بلکه فهم عمیق و نقادانه از برنامه درسیه. اونا می خواستن تفکر رو تغییر بدن، نه اینکه یه دفترچه راهنما بنویسن.
2. ارتباط با عمل در سطح دیگری است: میگفتن شاید مستقیماً راهکار ندیم، ولی با فهم عمیق تر ریشه های مشکلات، به معلمان و دست اندرکاران کمک می کنیم تا خودشون راهکارهای بومی و مؤثر پیدا کنن. این یه جور توانمندسازی فکریه.
3. انقلاب فکری: دفاع اصلی اونا این بود که نوفهم گرایی دیدگاه ما رو به برنامه درسی برای همیشه عوض کرد. قبل از اونا، کسی به این ابعاد پنهان و ایدئولوژیک برنامه درسی توجه نمی کرد. اونا چشم ما رو باز کردن و همین بزرگ ترین دستاوردشونه.

امید به آینده این جنبش هنوز هم زنده ست. مفاهیم و ابعاد نقادانه نوفهم گرایی هنوز هم تو مطالعات برنامه درسی مورد استفاده قرار می گیرن و به پژوهشگران و دست اندرکاران کمک می کنن تا دیدگاه های تازه ای پیدا کنن. پسانوفهمی هم نشون میده که این تفکر در حال تکامله و خودشو با چالش های جدید وفق میده.

چرا این کتاب مهم است؟ نتیجه گیری و پیشنهادها

خلاصه کنم براتون، کتاب نوفهم گرایی در مطالعات برنامه درسی (از نوفهمی تا پسانوفهمی) نوشته دکتر مصطفی قادری، یه کتاب عادی تو قفسه دانشگاهی نیست؛ یه گنجینه فکریه برای هر کسی که به تعلیم و تربیت و برنامه درسی علاقه داره. این کتاب فقط مفاهیم رو توضیح نمیده، بلکه شما رو با خودش به یه سفر فکری می بره تا ابعاد پنهان و پیچیده برنامه درسی رو کشف کنید.

اگه دانشجوی علوم تربیتی، برنامه ریزی درسی، یا فلسفه تعلیم و تربیت هستید، این کتاب یه جورایی میشه نقشه راه براتون. کمک می کنه تا دیدگاهتون نسبت به هر چی که تو دانشگاه یاد می گیرید، عمیق تر بشه و بتونید با چشم بازتری به مسائل آموزش و پرورش نگاه کنید. برای اساتید و پژوهشگرها هم که یه منبع ارزشمند برای رفرنس دهی و تعمیق بحث هاست. حتی برای معلمان و مدیران هم که بخوان از نگاه صرفاً عملیاتی به مسائل فاصله بگیرن و یه دیدگاه نظری قوی داشته باشن، این کتاب حرف های زیادی داره.

این کتاب بهمون یاد میده که برنامه درسی فقط یه سری واحد درسی یا کتاب نیست؛ بلکه یه پدیده زنده و پویاست که تو دل جامعه و فرهنگ ما شکل می گیره و تأثیرات عمیقی روی زندگی تک تک ما داره. مصطفی قادری با قلم روان و تحلیلی خودش، یه کار ارزشمند رو به ما هدیه داده.

حالا که یه خلاصه جامع از کتاب نوفهم گرایی در مطالعات برنامه درسی (از نوفهمی تا پسانوفهمی) رو با هم مرور کردیم، شاید دلتون بخواد خود کتاب رو هم بخونید و لذت غرق شدن تو این دنیای فکری رو تجربه کنید. خوندن کل کتاب، قطعاً بهتون یه دید متفاوت و عمیق تر از اون چیزی که اینجا گفتیم میده.