تشخیص کبد چرب از روی رگ دست
موارد معدودی وجود دارند که موجب ادرار تیره می شوند و یکی از آنها کبد چرب است. سطوح بالای بیلی‌روبین که موجب زرد شدن پوست و قسمت سفید چشم ها می شود، می تواند موجب بروز مشکلاتی در ادرار نیز شود.
به گزارش ایسنا، عصر ایران به نقل از «پاور آو پازیتیویتی» نوشت: «افراد بسیاری در سراسر جهان از بیماری کبد چرب رنج می‌برند. این شرایط زمانی به‌واسطه وجود چربی بیش از حد در بدن و ناتوانی در متابولیز درست آن رخ می دهد. سلول های چربی در کبد ذخیره می شوند که تورم این اندام و سطوح بالای تری گلیسیرید را به همراه دارد.
کبد چربی اغلب به آن اندازه شدید نیست که موجب نارسایی کامل کبد شود، و باید توجه داشت که این اندام قدرت بازسازی خود را نیز دارد. در صورت دنبال کردن یک رژیم غذایی مناسب و انجام اقدامات پیشگیرانه، امکان بهبود آسیب وارده به کبد وجود دارد. در ادامه با برخی نشانه های بیماری کبد چرب بیشتر آشنا می شویم.
نشانه های آسیب دیدگی کبد
زمانی که بدن با مشکل مواجه می شود، با ارائه برخی علائم و نشانه ها تلاش می کند تا نسبت به این شرایط هشدار دهد. اگرچه کبد از اندام های داخلی بدن و غیر قابل مشاهده است اما این اندام می تواند از طریق برخی نشانه ها با شما صحبت کند.
الگوهای خواب نامنظم
آیا می دانستید که سیروز کبدی یکی از دلایل کمبود خواب است؟ زمانی که کبد عملکرد درست خود را ارائه نمی کند، استراحت خوب شبانه دشوار می شود. مطالعه ای در بیمارستان دانشگاه منوفیا در مصر روی ۳۰ بیمار انجام شد، نشان داد که مشکلات کبد و کمبود خواب با هم مرتبط هستند.
خارش پوست
خارش پوست یکی از نخستین نشانه های عملکرد نادرست کبد است. نام بالینی برای این شرایط کلانژیت صفراوی اولیه است. اختلال ایجاد شده در کبد به مجاری صفراوی آسیب می رساند که به انباشت صفرا و احساس خارش در پوست منجر می شود.
زردی چشم ها
تغییر رنگ بخش سفید چشم ها و پوست به زرد که به نام زردی شناخته می شود، در نتیجه انباشت بیلی‌روبین در بدن رخ می دهد. زمانی که کبد عملکرد درست خود را ارائه نمی کند، سطوح بیلی‌روبین در بدن افزایش می یابد. زرد شدن بخش سفید چشم ها می تواند از سیروز کبدی، کبد چرب یا هپاتیت B سرچشمه بگیرد.
مشکلات حافظه
آیا اخیرا بیشتر با فراموشی مواجه می شوید؟ زمانی که کبد عملکرد درست خود را ارائه نمی کند، سطح سموم در خون افزایش می یابد که می تواند تاثیر منفی بر مغز داشته باشد. اصطلاح بالینی برای این شرایط انسفالوپاتی کبدی است و شرایطی جدی محسوب می شود که به مراقبت فوری پزشکی نیاز دارد.
خستگی مداوم
خستگی مزمن می تواند به واسطه بیماری ها و شرایط مختلفی شکل بگیرد. به عنوان مثال، کبدی ناسالم می تواند دلیل خستگی مداوم شما باشد. مطالعه ای که در سال ۲۰۰۶ توسط کالج پزشکی کریسشن در هند انجام شد، نشان داد که استرس اکسیداتیو می تواند به واسطه کبد چرب یا یک بیماری دیگر که عملکرد کبد را مختل می کند، رخ دهد. اگر بدون دلیلی مشخص با خستگی مداوم مواجه هستید، بررسی شرایط کبد ایده خوبی است.
نوسانات وزن
اگر وزن شما بدون دلیل مشخص دچار نوسان می شود، این می تواند یکی از نشانه های بیماری کبد چرب باشد. سیروز کبدی به واسطه آسیب دیدگی کبد شکل می گیرد و با گذشت زمان، بافت های زخمی جایگزین بافت های سالم کبد می شوند.
زخم ها به کبد اجازه ارائه عملکرد درست را نمی دهند که می تواند موجب تغییر در متابولیسم یا سوخت و ساز بدن شما شود. تغییر وزن بیش از ۱۰ تا ۱۵ پوند چه افزایشی و چه کاهشی نیاز به ارزیابی دقیق دارد.
بزرگ شدن پستان در مردان
در صورت ابتلا به بیماری کبد چرب، مردان ممکن است افزایش بافت پستان خود را تجربه کنند. این شرایط بیشتر در افراد مبتلا به کبد چرب غیر الکلی دیده می شود. زنیکوماستی (بزرگی پستان در مردان) که از یک بی تعادلی در هورمون های بدن شکل می گیرد، می تواند به واسطه آسیب کبدی ایجاد شود. این شرایط موجب اختلال در تولید استروژن و تستوسترون می شود.
تورم پاها
چاقی و الکل دو مقصر کلیدی هستند که می توانند به بیماری کبد منجر شوند. مشکلات کبد شما می تواند به تجمع مایع اضافه در پاها منجر شود.
ایجاد تورم در بدن می تواند به دلایل مختلفی شکل بگیرد که مشکلات قلبی از آن جمله هستند. با این وجود، تورم در پاها، به ویژه از قوزک به پایین، می تواند یکی از نشانه های عملکرد نادرست کبد باشد.
کبود شدن آسان بدن
با افزایش سن، بدن انسان به واسطه برخی دلایل مانند نازک‌تر شدن پوست و افزایش شکنندگی رگ های خونی راحت‌تر دچار کبودی می شود. اما کبود شدن آسان و بدون دلیل بدن می تواند نشانه ای از بروز مشکل در کبد نیز باشد. هرچه مشکل کبد جدی‌تر باشد، کبودی ها نیز می توانند بدتر باشند.
قرمزی کف دست ها
بیماری کبد چرب می تواند موجب تغییر رنگ کف دست ها به قرمز روشن شود. حتی افرادی که الکل مصرف نمی کنند یا گهگاهی این کار را انجام می دهند می توانند با آسیب سیروز ناشی از افزایش بافت زخمی در کبد مواجه شوند. افت عملکرد کبد به واسطه این شرایط می تواند موجب افزایش سطوح صفرا و سموم در بدن شود که می تواند رنگ کف دست ها را تغییر دهد.
ادرار تیره
موارد معدودی وجود دارند که موجب ادرار تیره می شوند و یکی از آنها کبد چرب است. سطوح بالای بیلی‌روبین که موجب زرد شدن پوست و قسمت سفید چشم ها می شود، می تواند موجب بروز مشکلاتی در ادرار نیز شود. کلیه ها می توانند تحت تاثیر کبد آسیب دیده قرار گرفته و نمی توانند تمام بیلی‌روبین موجود در ادرار را تصفیه کنند.
خشکی چشم یا دهان
خشکی چشم یا دهان مشکلی شایع است. این شرایط می تواند از عوارض جانبی مصرف برخی داروها باشد. در شرایطی که مساله ای نه چندان جدی به نظر می رسد، اما خشکی چشم یا دهان می تواند نشانه ای از بروز مشکل درون بدن باشد.
کبد آسیب دیده می تواند در پس خشکی چشم یا دهان شما قرار داشته باشد. این شرایط می تواند به واسطه کلانژیت صفراوی اولیه رخ دهد که به عملکرد نادرست کبد اشاره دارد.
اختلال در تمرکز
مسائل مربوط به تمرکز همواره نشانه ای بارز از مشکلات کبدی نیستند زیرا هر فردی ممکن است هر از گاهی چنین مشکلاتی را تجربه کند. با این وجود، اگر اختلال در تمرکز پایدار است، مراجعه به پزشک برای بررسی دقیق شرایط بهترین گزینه محسوب می شود.
در همین راستا، احتمال ابتلا به شرایط زمینه ای دیگر مانند اختلال نقص توجه و بیش فعالی یا بیماری قلبی باید بررسی شود. همچنین، مشکلات مربوط به تمرکز و توجه می توانند به واسطه نارسایی کبد و آثار آن بر مغز شکل بگیرند. انباشت بیلی‌روبین می تواند اثر منفی بر بدن داشته باشد.
بی اشتهایی
بی اشتهایی می تواند یکی از نشانه های بروز مشکل در کبد باشد. زمانی که اشتهای شما به طور ناگهانی تغییر می کند، چند دلیل مانند افسردگی و بیماری کبد می توانند در پس آن قرار داشته باشند.
تورم شکم
پرخوری یا مصرف زیاد غذاهای سرشار از نمک می تواند موجب نفخ و تورم شکم شما شود. همچنین، انباشت مایع در شکم و تورم آن می تواند نشانه ای از نارسایی کبد باشد. آسیت یا آب‌آوردگی شکم می تواند به واسطه احتباس مایع ناشی از افزایش سموم در بدن شکل بگیرد.
زمانی که کبد عملکرد درست خود را ارائه نمی کند و سموم را به خوبی تصفیه نمی کند، این شرایط می تواند موجب احتباس مایع و تورم شکم شود. تورم شکم در مردان ممکن است حتی به اندازه ای باشد که شکم آنها همانند شکم یک زن باردار به نظر برسد. در زنان نیز ممکن است تصور بارداری در فرد شکل بگیرد.
انتهای پیام
کبد چرب نوعی بیماری است که به خاطر تجمع چربی بیش از حد یا استئاتوز در کبد به وجود می‌آید. در شروع این بیماری، علائم خاصی بروز نمی‌کند اما با پیشروی بیماری، اوضاع بیمار هم وخیم‌تر می‌شود .کبد چرب با چاقی مفرط، فشار خون بالا، دیابت و کلسترول بالا در ارتباط است. در کشورهای مختلف دنیا بیماری و علائم کبد چرب رایج است. در ادامه با ما همراه باشید تا با بیماری کبد چرب، علائم و سطوح آن بیشتر آشنا شوید.
آنچه در این مطلب خواهید خواند:
بیماری کبد چرب
کبد عضوی از بدن است که سموم بدن را دفع می‌کند. درصورتی‌که کبد از عهده این کار برنیاید، علائم مختلفی ظاهر خواهند شد. اگر بدن بیش از حد چربی تولید کند یا سوخت‌وساز چربی‌ها به‌درستی انجام نشود، این ماده در کبد جمع و ذخیره خواهد شد. تجمع بیش از حد چربی در کبد، فرد را به بیماری کبد چرب مبتلا می‌کند.
بیماری کبد چرب (یا کبد چرب غیرالکلی) به خاطر تجمع بیش از حد چربی در کبد به وجود می‌آید. در برخی از موارد، بیماران مبتلا به کبد چرب به تغییر چرب یا استئاتوز دچار می‌شوند و پیشرفت این وضعیت هم بیماریها و مشکلات دیگری مانند زخم، سیروز کبدی و عملکرد نامطلوب کبد را به همراه دارد.
بسیاری از افراد بدون وجود هیچ علامت خاصی به کبد چرب دچار هستند اما در بعضی از موارد وضعیت بیمار به‌مرور وخیم‌تر می‌شود. علت اصلی ابتلا به بیماری کبد چرب مشخص نیست، اما به نظر می‌رسد که چاقی عاملی برای دچار شدن به این بیماری است. رژیم غذایی سالم و متعادل که در آن خبری از قند و چربی ترانس نیست از بروز کبد چرب جلوگیری می‌کند یا به درمان کبد چرب کمک خواهد کرد.
کبد چرب در کودکان
کبد چرب رایج‌ترین عامل بروز بیماری مزمن کبدی در کودکان است. این مسئله در مورد کودکان ایرانی هم صدق می‌کند. هرچند پژوهش‌های جهانی درباره کبد چرب در کودکان رو به افزایش است، اصلی‌ترین دلیل کبد چرب در کودکان را اضافه‌وزن می‌دانند. البته برخی عوامل محیطی و ژنتیکی هم در ابتلای کودکان به کبد چرب مؤثرند، از جمله:
- مقاومت به انسولین؛
- دیابت نوع ۲؛
- رژیم غذایی ناسالم و نداشتن تحرک؛
- ابتلا به چربی‌پریشی (اختلال در سوخت‌وساز چربی‌ها).
گریدهای کبد چرب
کبد بسته به میزان تجمع چربی در آن در ۳ سطح درجه‌بندی می‌شود. تداوم تجمع چربی در بعضی از بیماران، در درجه یا گریدهای بالاتر، استئاتوز و نهایتا سیروز و نارسایی کبد را به دنبال خواهد داشت.
۱. کبد چرب
بیش از ۵ تا ۱۰ درصد از وزن کبد را چربی تشکیل می‌دهد، اما اگر میزان چربی از این مقدار بیشتر شود، کبد چرب به وجود می‌آید. ابتلا به این وضعیت چندان مطلوب نیست، اما شدت و وخامت آن هم به‌قدری نیست که علائم یا مشکلاتی خاص را به همراه داشته باشد. بیشتر افرادی که مبتلا به کبد چرب در این سطح هستند، اصلا متوجه وجود این مشکل در بدن‌شان نمی‌شوند و معمولا زمانی از مشکل خود باخبر می‌شوند که به‌خاطر تشخیص مشکلات دیگر، مجبور به انجام آزمایش‌هایی شده و در حین تشخیص بیماریها و مشکلات دیگر از وجود این عارضه هم باخبر می‌شوند.
۲. استئاتوز غیرالکلی
اگر تجمع چربی در کبد ادامه پیدا کند و این عضو از بدن ملتهب شود، استئاتوز غیرالکلی رخ می‌دهد. حدود ۷۵ درصد بیماران دچار التهاب کبد و هپاتومگالی می‌شوند. علائم این بیماری به شرح زیر است:
- کاهش وزن؛
- حالت تهوع؛
- کاهش اشتها؛
- ناراحتی و التهاب در قسمت بالای شکم؛
- خستگی و کوفتگی به شکل ضعف عضلات و کمبود انرژی.
برای تشخیص استئاتوز غیرالکلی از بیماریها و مشکلات دیگر باید آزمایش‌هایی انجام شود.
۳. سیروز و نارسایی کبدی
پیشروی استئاتوز غیرالکلی در حدود ۱۰ تا ۲۵ درصد مبتلایان به سیروز و نارسایی کبدی می‌انجامد. علائم این مشکلات به شرح زیر هستند:
- ضعف و خستگی؛
- حالت تهوع، استفراغ و اسهال؛
- درد و تورم شکمی؛
- مدفوع تیره و قیرمانند؛
- زردی پوست و چشم موسوم به یرقان؛
- گیجی، فقدان تمرکز، از دست رفتن حافظه و توهم؛
- خارش پوست؛
- خونریزی و کبودی آسان بدن.
علائم کبد چرب چیست؟
در بیشتر افراد، کبد چرب معمولا بدون علامت خاصی است، اما بعضی از علائم عجیب آن به شرح زیر است:
۱. خارش پوست
معمولا خارش پوست تا زمانی که آزردگی و تحریک پوستی خاصی به وجود نیامده است، چندان جدی گرفته نمی‌شود، اما باید بدانید که احتمالا علت خارش پوست، وجود صفرا در خون باشد. وجود صفرا در خون هم ناشی از تخریب و آسیب‌دیدگی کبد است. زمانی که مجرای صفرا مسدود باشد، صفرا به جریان خون وارد می‌شود. در نتیجه این ماده زیر پوست قرار می‌گیرد و خارش به وجود می‌آورد.
۲. آنژیوم عنکبوتی
آنژیوم عنکبوتی یکی دیگر از علائم کبد چرب است. در این حالت، مویرگ‌های عنکبوتی‌شکلی زیر پوست ظاهر می‌شوند. علت به وجود آمدن این مویرگ‌ها، افزایش میزان استروژن در بدن است و نشان می‌دهد که کبد به‌درستی کار نمی‌کند و سوخت‌وساز هورمون‌ها به‌درستی انجام نمی‌شود. رگ‌های مذکور به دلیل بزرگ شدن سرخرگچه ایجاد می‌شوند. سرخرگچه‌ها رگ‌های خونی با قطری کم هستند که سرخرگ‌ها را به مویرگ‌ها وصل می‌کنند.
۳. کبودی و خونریزی
اگر بعد از هر صدمه‌ای که به بدن‌تان وارد می‌شود به‌راحتی دچار کبودی و خونریزی می‌شوید، احتمالا کبدتان به درستی کار نمی‌کند. یعنی پروتئین‌هایی که برای انعقاد خون نیاز دارید دیگر به اندازه کافی تولید نمی‌شوند.
۴. بوی بد دهان
بوی بد دهان نشانه بیماریها و مشکلات مختلفی مانند سینوزیت و بیماری های لثه است. علاوه بر اینها، بوی بد دهان می‌تواند یکی از علائم کبد چرب هم باشد. بوی دهان ناشی از نارسایی کبدی در بیماران مبتلا به سیروز کبدی با عنوان فِتور هپاتیکوس هم شناخته می‌شود. این عارضه باعث ایجاد بویی شبیه کپک‌زدگی است که به واسطه وجود سطح بالای متیل‌دی‌سولفید در خون ایجاد می‌شود.
۵. قرمزی کف دست
قرمزی، خارش و سوزش کف دست‌ها معروف به اِریتمای کف دست هم یکی از علائم کبد چرب است و به خاطر غیرعادی شدن سطح هورمون‌ها در خون به وجود می‌آید.
۶. وجود لک‌های پوستی و کک و مک
اگر کبد به درستی فعالیت نکند، روی پوست لک‌های قهوه‌ای رنگی به وجود می‌آید. علت این است که استروژن در بدن افزایش می‌یابد و آنزیمی حاوی مس به نام تیروزیناز در بدن شروع به رنگ‌ریزه‌های پوستی (مِلانین) می‌کند. در نتیجه روی پوست بدن لکه‌ها و کک‌ومک ایجاد می‌شود.
۷. کاهش تمرکز
یکی از علائم کبد چرب هم از دست رفتن تمرکز است. پس اگر اخیرا مدام حواس‌تان پرت می‌شود و تمرکز کافی ندارید شاید باید به وضعیت کبدتان بیشتر رسیدگی کنید. سم‌زدایی و تأمین انرژی بدن دو نمونه از مهم‌ترین وظایف کبد است. حال اگر میزان سموم موجود در خون‌تان به واسطه عملکرد نامناسب کبد بیشتر از حد قابل‌تحمل شود، عملکرد مغز هم تحت الشعاع قرار خواهد گرفت. وقتی سوخت و ساز انرژی در بدن به درستی انجام نشود، خستگی و کاهش تمرکز به وجود می‌آید. شکل حاد این مشکل، فراموشی و رفتن به اغما است.
علائم کبد چرب در کودکان
اغلب کودکان مبتلا به کبد چرب در مراحل اولیه نشانه‌ای ندارند. علایم کبد چرب وقتی بروز پیدا می‌کند آسیب کبد شدیدتر می‌شود. برخی از علائم کبد چرب در کودکان عبارت‌اند از:
- درد شکمی؛
- خستگی؛
- تحریک‌پذیری؛
- سردرد؛
- مشکل تمرکز؛
- بی‌حوصلگی و اضطراب؛
- تفاوت رنگ دو ناحیه پوستی پس از تماس.
اگر کودک مبتلا به سیروز کبدی باشد، بروز نشانه‌های زیر هم محتمل است:
- زردی پوست و سفیدی چشم‌ها؛
- ورم ناحیه پایین شکم؛
- ایجاد کبودی حتی بدون تماس یا آسیب شدید؛
- ادرار تیره.
علت ایجاد کبد چرب
علت و چگونگی ابتلا به کبد چرب دقیقا مشخص نیست. زمانی که میزان چربی جمع‌شده در کبد زیاد از حد باشد یا بدن به‌درستی چربی را نسوزاند، این بیماری به وقوع می‌پیوندد. یکی از عواملی که احتمال بروز کبد چرب را افزایش می‌دهد، چاقی مفرط است. حدود ۷۰ درصد از افراد چاق به کبد چرب دچار هستند؛ درحالی‌که تنها ۱۰ تا ۱۵ درصد افراد با وزن معمولی به این مشکل گرفتار می‌شوند. فارغ از چاقی و اضافه‌وزن، افرادی که دارای چربی شکمی عمیق یعنی چربی‌هایی در احشای خود هستند با احتمال قوی‌تری به کبد چرب مبتلا می‌شوند. از عوامل خطرناک دیگری که در ابتلا به کبد چرب دخیل هستند، می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- انواع دیابت؛
- کلسترول یا چربی بالای خون؛
- فشار خون بالا؛
- چربی خون بالا یا تری‌گلیسیرید.
افرادی که مبتلا به نشانگان (سندرم) سوخت و سازی هستند، بیشتر در معرض ابتلا به کبد چرب قرار دارند. افراد مبتلا به این سندرم تعدادی از نشانه‌هایی را که در قسمت بالا اشاره شد، دارا هستند.
حدود ۴۰ تا ۸۰ درصد از افراد مبتلا به دیابت نوع دوم به کبد چرب دچار می‌شوند. محققان دریافته‌اند که بیماری کبد چرب با ابتلا به بیماری‌های قلبی-عروقی (CVD) و بیماری‌های کبدی مزمن (CKD) ارتباطاتی دارد. این یعنی، افراد مبتلا به کبد چرب بیشتر از دیگران در خطر ابتلا به بیماری‌های قلبی و دیابت هستند.
آیا کبد چرب فقط چاق‌ها را درگیر می‌کند؟
هر چند میان چاقی مفرط و کبد چرب ارتباطاتی وجود دارد، اما بعضی از افراد با وزن عادی هم به کبد چرب مبتلا می‌شوند. علت وقوع کبد چرب در بدن این افراد می‌تواند به خاطر موارد زیر باشد:
- عوامل ژنتیکی؛
- سیگار کشیدن؛
- بالا رفتن سن؛
- مصرف برخی از داروها مانند استروئیدها یا تاموکسیفین که مخصوص درمان سرطان است؛
- کاهش وزن سریع؛
- عفونت‌هایی مانند هپاتیت؛
- قرار گرفتن در معرض سموم.
تشخیص بیماری کبد چرب
در سطوح و مراحل نخست بیماری کبد چرب معمولا علائم خاصی وجود ندارد. به همین خاطر این مشکل عموما در حین بررسی مشکلی دیگر یا طی بررسی نتیجه آزمایش خون شناسایی می‌شود. اگر پزشک نسبت به چرب بودن کبد بیمار مشکوک شود با معاینه شکم در پی بررسی التهاب در این ناحیه برمی‌آید. سپس از فرد درباره رژیم غذایی، سبک زندگی، داروها و مکمل‌های مصرفی و استفاده از الکل سؤالاتی می‌کند.
اگر آزمایش‌ها حاکی از تخریب یا تورم کبد باشند، پزشک موارد و احتمالات دیگر مانند بیماری‌های الکلی کبد را هم بررسی خواهد کرد. تصویربرداری از کبد و تشخیص وجود چربی در آن با سونوگرافی، سی‌تی‌اسکن و ام‌آر‌آی ممکن است. بیوپسی یا نمونه‌برداری از بافت هم به تشخیص میزان تخریب کبد و مشکلات دیگر این عضو از بدن کمک می‌کند.
تشخیص بیماری در کودکان
روند تشخیص تفاوتی با روش تشخیص بیماری در بزرگسالان ندارد. صحبت با پزشک درباره نشانه‌ها، سلامتی و سبک زندگی کودک مهم است.
برخی مشکلات و بیماریها در کودکان ممکن است نشانه‌هایی مشابه بیماری کبد چرب داشته باشند. برای اطمینان از تشخیص درست، نخست باید این موارد رد شوند. برخی از این موارد عبارت‌اند از:
- سوءتغذیه؛
- برخی از انواع اختلالات سوخت‌وسازی مانند بیماری ویلسون؛
- تغذیه وریدی؛
- مصرف برخی داروهای خاص که برای درمان بیماری‌های دیگر تجویز شده‌اند.
درمان بیماری کبد چرب
درحال‌حاضر درمان ویژه‌ای برای بیماری کبد چرب وجود ندارد، اما ایجاد تغییراتی در سبک زندگی، کاهش و متعادل نگه داشتن وزن بدن می‌تواند می‌تواند به پیشگیری از این بیماری و بهبود آسیب کبدی در مراحل اولیه بیماری کمک کند.
توصیه‌های غذایی برای بیماران کبدی
برای کاهش خطر ابتلا به کبد چرب می‌توانید:
- رژیم غذایی متعادل در اندازه‌ای مناسب داشته باشید، یعنی به‌طور متعادل در هر وعده، غذا بخورید؛
- میزان مصرف سبزیجات و میوه‌ها را افزایش بدهید؛
- کربوهیدرات و پروتئین مصرف کنید اما چربی و قند را ترک کنید؛
- مصرف نمک را کاهش بدهید؛
- به جای چربی‌های اشباع‌شده و ترانس از چربی تک‌غیراشباع و چندغیراشباع استفاده کنید.
مؤسسه ملی رژیم و دیابت و بیماری‌های کبدی آمریکا (NIDDK) در زمینه رژیم غذایی توصیه‌هایی دارد:
- جایگزین کردن چربی ترانس و حیوانی با روغن زیتون، ذرت، کتان، سویا و روغن دانه آفتابگردان؛
- مصرف ماهی روغنی به جای گوشت؛
- پرهیز از مواد غذایی حاوی قند ساده مانند فروکتوز که در نوشیدنی‌های شیرین، آبمیوهها و نوشیدنی‌های ورزشی وجود دارد؛
- مصرف غذاهایی با میزان شاخص گلوکز کمتر مانند میوه‌ها، سبزیجات و حبوبات کامل؛
- مصرف غذاهایی با شاخص گلوکز کمتر مانند نان و برنج سفید؛
- پرهیز از مصرف نوشیدنی‌های الکلی.
پزشکان در حال تحقیق روی اثرگذاری ویتامین E روی درمان کبد چرب هستند. لازم به ذکر است، افرادی که خواهان استفاده از درمان‌های خانگی و گیاهی هستند، باید حتما با پزشک خود درباره راه‌کارهای درمانی خود مشورت کنند. رعایت رژیم غذایی متعادل و ورزش کردن باعث می‌شود امکان ابتلا به بسیاری از بیماریها از جمله بیماری‌های قلبی-عروقی و دیابت کاهش پیدا کند.
جمع‌بندی
در بسیاری از افراد، کبد چرب معمولا همراه با علائمی جدی و سخت نیست. در بعضی از موارد هم این بیماری به‌خودی‌خود درمان می‌شود یا ایجاد تغییرات در سبک زندگی و سالم زندگی کردن موجب بهبود و درمان آن می‌شود. محققان معتقدند که درصد ابتلا به کبد چرب در حال افزایش است و با بالا رفتن نرخ چاقی مفرط، این بیماری همه‌گیر خواهد شد. هرچند سطوح نخست کبد چرب، مشکلات جدی ایجاد نمی‌کند اما اگر به آن رسیدگی نشود، در طی ده سال، کبد چرب به استئاتوز غیرالکلی و آن هم به مشکلات جدی‌تری مانند سیروز بدل خواهد شد. در کشوری مانند آمریکا، کبد چرب در حال افزایش و سومین علت پیوند کبد است.
بیماری کبد چرب با مشکلات قلبی-عروقی و کبدی مزمن در ارتباط است. حتی اگر کبد چرب هم بهبود پیدا کند ممکن است بیماری‌های دیگری که با آن در ارتباط هستند بهبود پیدا نکنند. بهترین راه برای پیشگیری و درمان کبد چرب، داشتن رژیم غذایی سالم و مناسب، انتخاب سبک زندگی سالم و ورزش کردن منظم است.
به گزارش اقتصادآنلاین به نقل از فرارو، کبد چرب به عنوان استئاتوزیس که توصیفی برای تجمع چربی در کبد است شناخته می‌شود. با وجود اینکه داشتن مقدار اندکی چربی در کبد کاملا طبیعی است، اما در زمان ابتلا به کبد چرب ۵ تا ۱۰ درصد وزن کبد را چربی تشکیل می‌دهد.
کبد دومین عضو بزرگ در بدن است. وظیفه کبد هضم تمامی مواد غذایی است که مصرف می‌کنیم و می‌نوشیم.
در صورتی که مقدار چربی انباشته شده در کبد بسیار زیاد شود، ممکن است به کبد آسیب برساند. زمانی که سلول‌های قدیمی آسیب دیده باشند، کبد معمولا خودش را با ساخت سلول‌های جدید کبدی ترمیم می‌کند. زمانی که این آسیب‌ها به طور پیوسته تکرار شوند، زخم‌های دائمی ایجاد می‌شوند، که به آن “سیروز کبد” می‌گویند.
تشخیص کبد چرب
کبد چرب معمولا هیچ نشانه قابل توجه و مشخصی ندارد. اما ممکن است فرد احساس خستگی کند یا ناراحتی‌های مبهمی در شکم داشته باشد. البته این امکان وجود دارد که کبد کمی بزرگ شده باشد و پزشک در این شرایط می‌تواند با انجام معاینه فیزیکی آن را تشخیص دهد. چربی اضافه در کبد امکان دارد التهاب کبدی به وجود آورد. در صورتی که کبد ملتهب شده باشد، فرد ممکن است احساس بی اشتهایی، درد شکمی، ضعف و گیجی داشته باشند و همچنین بدون هیچ هدف از پیش تعیین شده ای، دچار کاهش وزن شوند.
علائم کبد چرب در زنان و مردان
کبد عضوی از بدن است و وظیفه دفع سموم از بدن را بر عهده دارد. اگر کبد از عهده این کار بر نیاید، علائم و نشانه‌های مختلفی ظاهر خواهند شد. در صورتی که بدن بیش از حد چربی تولید کند یا سوخت و ساز چربی‌ها به درستی انجام نشود، این ماده در کبد جمع و ذخیره خواهد شد. تجمع بیش از حد چربی در کبد، فرد را مبتلا به بیماری کبد چرب می‌کند.
در بیشتر افراد، کبد چرب معمولا بدون علامت خاصی است، اما تعدادی از علائم که ممکن است با آن مواجه شوید عبارتند از:
۱. خارش پوست
عموما خارش پوست تا زمانی که سبب آزردگی و تحریک پوست نشود، چندان جدی گرفته نمی‌شود، اما باید بدانید که احتمالا علت خارش پوست، وجود صفرا در خون باشد.
وجود صفرا در خون نیز ممکن است به علت تخریب و آسیب دیدگی موجود در کبد باشد. هنگامی که مجرای صفرا مسدود شود، صفرا به جریان خون را پیدا می‌کند. بنابر این این ماده زیر پوست ذخیره می‌شود و سبب خارش پوست می‌شود.
۲. آنژیوم یا رگ‌های عنکبوتی (Spider angiomas)
رگ‌های عنکبوتی مویرگ‌های عنکبوتی شکل زیر پوست هستند. دلیل ظاهر شدن این مویرگ ها، افزایش میزان استروژن در بدن است و حاکی از آن است که کبد به درستی عمل نمی‌کند و سوخت و ساز هورمون‌ها به درستی انجام نمی‌شود.
رگ‌های عنکبوتی به علت بزرگ شدن سرخرگچه به وجود می‌آیند. سرخرگچه‌ها رگ‌های خونی با قطری کم هستند که به عنوان عضوی از شبکه رگ‌هایی که ریز جریان‌ها در آنها جریان دارد، سرخرگ‌ها را به مویرگ‌ها متصل می‌کنند.
۳. کبودی و خونریزی
در صورتی که متوجه شدید بعد از هر آسیب کوچکی که به بدن تان وارد می‌شود به سادگی دچار کبودی و خون ریزی می‌شوید، این احتمال وجود دارد که کبد تان در وضعیت سلامت خوبی نباشد. این بدین معنی است که پروتئین‌هایی که برای انعقاد خون مورد نیاز است دیگر به اندازه کافی تولید نمی‌شوند.
۴. بوی بد دهان
بوی بد دهان می‌تواند نشانه بیماریها و مشکلات متفاوتی مانند سینوزیت و بیماری‌های لثه باشد. علاوه بر این موارد، بوی بد دهان ممکن است یکی از علائم کبد چرب باشد.
بوی بد دهان در برخی مواقع به علت نارسایی کبدی در بیماران مبتلا به سیروز کبدی است با عنوان فِتور هپاتیکوس (foetor hepaticus) نیز شناخته می‌شود. این عارضه سبب ایجاد بویی شبیه کپک زدگی است که به واسطه وجود سطح بالای متیل دی سولفید در خون به وجود می‌آید.
۵. وجود لک‌های پوستی، کک و مک
در صورتی که کبد به خوبی عمل نکند، ممکن است روی پوست لک‌های قهوه‌ای رنگی ایجاد شود. در واقع زمانی که کبد به درستی فعالیت نکند، میزان استروژن در بدن افزایش پیدا می‌کند و آنزیمی حاوی مس به نام تیروزیناز (tyrosinase) در بدن شروع به رنگ ریزه‌های پوستی (مِلانین) می‌کند. در نهایت روی پوست بدن لکه‌ها و کک و مک به وجود می‌آید.
۶. قرمزی کف دست
قرمزی، سوزش و خارش کف دست‌ها که به عنوان اِریتمای (erythema) کف دست نیز شناخته می‌شود، یکی دیگر از علائم کبد چرب است و به دلیل غیرعادی شدن سطح هورمون‌ها در خون ایجاد می‌شود.
۷. کاهش و یا عدم تمرکز
یکی از نشانه‌های کبد چرب می‌تواند از دست دادن تمرکز باشد. بنا براین در صورتی که اخیرا مدام حواس تان پرت می‌شود و دیگر تمرکز کافی ندارید احتمالا نیاز باشد به وضعیت کبدتان بیشتر رسیدگی کنید.
دو نمونه از اساسی‌ترین وظایفی که کبد بر عهده دارد سم زدایی و تأمین انرژی بدن است. حال در صورتی که میزان سموم موجود در خون به واسطه عملکرد نامناسب کبد بیشتر از معمول قابل تحمل شود، عملکرد مغز نیز تحت تاثیر قرار می‌گیرد. زمانی که سوخت و ساز انرژی در بدن به خوبی انجام نشود، خستگی و کاهش تمرکز تجربه می‌شود. درموارد حاد، این مشکل ممکن است سبب فراموشی و به اغما رفتن فرد شود.
رژیم غذایی کبد چرب
به طور کلی دو نوع کبد چرب وجود دارد. کبد چرب الکلی و غیر الکلی. تقریبا نزدیک به یک سوم مردم آمریکا مبتلا به کبد چرب هستند، یکی از عواملی که منجر به نارسایی کبدی می‌شود. بیماری کبد چرب غیرالکلی معمولا در افراد چاق و یا کم تحرک و افرادی که رژیم غذایی دارند که شامل غذاهای فرآوری شده و آماده می‌شود، تشخیص داده می‌شود.
یکی از راه‌های اصلی برای درمان بیماری کبد چرب، صرفنظر از نوع آن، رژیم غذایی مناسب است.
به طور کلی، رژیم غذایی برای بیماری کبد چرب عبارت است از:
• مصرف میوه و سبزیجات به مقدار زیاد
• مصرف گیاهان دارای فیبر بالا مانند حبوبات و غلات کامل
• کاهش مصرف قند، نمک، چربی ترانس، کربوهیدرات‌های تصفیه شده و چربی اشباع
• عدم مصرف الکل
رژیم غذایی کم چربی و کاهش کالری می‌تواند به کاهش وزن و همچنین کاهش خطر ابتلا به بیماری کبد چرب، کمک چشمگیری کند. در حالت ایده آل در صورتی که اضافه وزن دارید، بهر است برای کاهش حداقل ۱۰ درصد از وزن خود هدف گذاری کنید.
• قهوه برای کاهش آنزیم‌های غیر طبیعی
پژوهش‌ها نشان داده اند که مصرف کنندگان قهوه مبتلا به بیماری کبد چرب نسبت به افرادی که این نوشیدنی کافئین دار را مصرف نمی‌کنند، آسیب کمتری می‌بینند. به نظر می‌رسد کافئین، مقدار آنزیم‌های غیر طبیعی کبد ارفادی که در معرض ابتلا به کبد چرب هستند، کاهش می‌دهد.
• سبزیجات سبز رنگ برای پیشگیری از افزایش چربی
نتایج آزمایشات حاکی از آن است که کلم بروکلی برای جلوگیری از تجمع چربی در کبد موش‌ها موثر بوده است. مصرف سبزی بیشتر مانند اسفناج، کلم بروکلی و کلم فندقی می‌تواند به کاهش وزن نیز کمک کند.
• تافو (پنیر سویا) برای کاهش چربی
پژوهشس دانشگاهی در ایلینویز بر روی موش‌ها نشان داد که پروئین سویا که در تعدادی از غذا‌ها نظسر تافو وجود دارد، چربی کبد را کاهش می‌دهد. همچنین، تافو ماده‌ای کم چرب است که دارای مقدار زیادی پروتئین است.
• ماهی برای التهاب و چربی
ماهی‌های چرب نظیر ماهی آزاد، ساردین ها، ماهی تن و ماهی قزل آلا غنی از اسید‌های چرب امگا ۳ هستند. اسید‌های چرب امگا ۳ می‌توانند به بهبود سطح چربی کبد و کاهش التهاب تاثیر بگذارند.
• جو دوسر برای انرژی
کربوهیدرات‌هایی که مصرف می‌کنید بهتر است از غلات کامل همانند جو دوسر باشند. محتوای فیبر بالا آنها به شما احساس سیری خواهند داد، و در این صورت به خودی خود به شما کمک می‌کنند تا وزن تان را پایین نگهدارید.
• آووکادو برای کمک به حفاظت از کبد
آووکادو سرشار از چربی‌های سالم است و مطالعات بر روی آن نشان می‌دهد که حاوی مواد شیمیایی هستند که ممکن است آسیب کبدی را کاهش دهد. آنها همچنین دارای فیبر هستند که می‌توانند به کنترل وزن کمک کنند. پیشنهاد می‌کنیم سالاد قارچ و آووکادو را برای یکبار امتحان کنید.
• شیر و سایر لبنیات کم چرب برای محافظت از آسیب
بر اساس پژوهش‌های انجام شده در سال ۲۰۱۱ بر روی موش‌های صحرایی، پروتئین آب پنیر بالا است که می‌تواند از آسیب‌های بیشتر به کبد محافظت کند.
• دانه‌های آفتابگردان
این دانه‌ها مغذی آجیلی سرشار از ویتامین E، آنتی اکسیدان هستند که می‌توانند از صدمه بیشتر کبد جلوگیری کنند.
• روغن زیتون برای کنترل وزن
این روغن سالم غنی از اسید‌های چرب امگا ۳ است. روغن زیتون برای پخت و پز بهتر از مارگارین، کره یا روغن جامد است. نتایج تحقیقات حاکی از آن است که روغن زیتون به کاهش سطح آنزیم‌های کبدی و کنترل وزن کمک می‌کند.
• سیر برای کمک به کاهش وزن بدن
این گیاه نه تنها به عطر و طعم غذا دلنشین‌تر می‌کند، بلکه مطالعات تجربی درباره خواص آن نشان می‌دهد که مکمل‌های حاوی پودر سیر ممکن است به کاهش وزن و چربی در افراد مبتلا به بیماری کبد چرب کمک کند.
• چای سبز برای جذب کمتر چربی
داده‌های مطالعاتی نشان می‌دهد که چای سبز می‌تواند در جذب چربی دخالت کند، اما نتایج هنوز مشخص نیست. محققان در حال مطالعه بر روی این هستند که آیا چای سبز می‌تواند ذخیره چربی کبد را کاهش دهد و عملکرد کبد را بهبود ببخشد.
۶ خوراکی که باید بیماران کبد چرب از مصرف آنها اجتناب کنید
اگر مبتلا به بیماری کبد چرب هستید، قطعا باید از مصرف بعضی از غذا‌ها اجتناب کنید یا آنها را محدود کنید. این غذا‌ها به طور کلی سبب افزایش وزن و افزایش قند خون می‌شوند وش امل موارد زیر می‌شوند:
۱. الکل: الکل یکی از دلایل عمده ابتلا به بیماری کبد چرب و همچنین سایر بیماری‌های کبدی است.
۲. شکر: مراقب شکر اضافه شده به تعدادی از غذاهای شیرین مانند آب نبات، کوکی ها، نوشابه‌ها و آبمیوهها باشید. قند خون بالا می‌تواند سبب افزایش میزان چربی در کبد شود.
۳. غذاهای سرخ شده: خوراکی‌هایی که دارای چربی و کالری بالا هستند.
۴. نمک: مصرف بیش از حد نمک، ممکن است سبب تجمه آب اضافی در بدن شود. مصرف سدیم روزانه را به کمتر از ۱۵۰۰ میلی‌گرم در روز محدود کنید.
۵. نان سفید، برنج، ماکارونی: این خوراکی‌ها معمولا به دلیل دارا بودن آرد به شدت فرآوری شده که حاوی مقدار کمی فیبر هستند، مصرف شان در افراد مبتلا به کبد چرب می‌تواند مضر باشد.
۶. گوشت قرمز: شامل گوشت گاو و گوشت فست فودی‌ها می‌شود.
کبد چرب گرید ۲ و ۳
کبد چرب عموما به ۴ گرید از نظر میزان پیشرفت طبقه بندی می‌شود. گرید ۱ کبد چرب ساده‌ترین نوع آن است که دلیل مصرف مواد غذایی نا سالم ایجاد می‌شود. اگرچه این گرید با افزایش فعالیت‌های روزانه و استفاده از مواد دارویی قابل درمان است، اما باید از این مسئله آگاه باشید که برای افراد سالخورده ممکن است کمی خطرناک باشد.
گرید ۲ کبد چرب در این حالت وضعیت بیمار کمی سخت‌تر و پیچیده‌تر می‌شود به طوری که باید زیر نظر پزشک معالج قرار گیرد. این حالت از کبد چرب، رژیم غذایی خاص خود را دارد. با توجه به میزان پیشرفت کبد چرب گرید ۲، علائم کبد چرب می‌تواند شامل درد شکم، کبودی در بدن، خونریزی بی دلیل مانند خونریزی بینی، خستگی شدید، تب، خارش پوست، بی حالی و چاقی شکم باشد.
گرید ۳ کبد چرب تنها با بهبود سبک زندگی قابل درمان نخواهد بود بلکه هشداری است برای افراد دارای کبد چرب گرید ۲ که در درمان بیماری خود سهل انگاری می‌کنند. کبد چرب گرید ۳ جدی‌ترین نوع کبد چرب است. در این شرایط، کبد با تجمع مقدار زیادی چربی مواجه است. چربی در این نوع از کبد چرب در کل کبد گسترش یافته است. در این مرحله التهاب کبد اتفاق خواهد افتاد. سیروز کبدی نیز معمولا در این مرحله ایجاد می‌شود.
در نهایت گرید ۴ کبد چرب که به سیروز کبدی معروف است، پیوند کبد برای فرد لازم است.
نسخه ساده ابن‌سینا برای درمان “کبد چرب”
به گزارش تسنیم، یکی از درمان‌های ساده برای کبد چرب، مصرف روزانه “شربت سکنجبین” است البته باید توجه داشت که درمان‌های طب سنتی نمی‌تواند درمانی تک‌بعدی و صرفاً با مصرف یک ترکیب دارویی باشد بلکه برای درمان و حصول نتیجه حتماً باید پرهیزات و تدابیر توصیه‌شده نیز دقیق اجرا شود مثلاً برای درمان کبد چرب کنار مصرف شربت سکنجبین، حتماً باید از مصرف آب یخ نیز پرهیز کرد و هر لقمه غذا حدود ۲۰ مرتبه جویده شود؛ سایر تدابیر ضروری برای درمان کبد چرب را می‌توانید از اینجا بخوانید.
ابن‌سینا طرز تهیه “شربت سکنجبین” را به‌صورت ساده در کتاب “قانون” خود به این صورت آورده است:
مواد مورد نیاز: سرکه یک واحد، عسل ۲ واحد، آب ۸ واحد
طرز تهیه: سرکه، عسل و آب را با هم ترکیب می‌کنیم و به‌روی حرارت قرار می‌دهیم تا با شعله ملایم بجوشد تا یک‌سوم آب آن بخار شود؛ حین جوشیدن کف آن را جدا کنید و می‌توانید یک دسته نعناع هم برای رنگ و طعم بهتر حین جوشیدن به آن اضافه کنید.
در هر وعده، یک‌سوم لیوان از این شربت با دوسوم لیوان آب مخلوط و مصرف شود.
زمان مصرف: ترجیحاً با شکم خالی یا یک ساعت بعد از غذا
درمان خانگی کبد چرب
۱۰ خوراکی مفید برای درمان کبد چرب عبارت است از:
۱. سرکه سیب
سرکه سیب یکی از بهترین درمان‌های خانگی برای کبد چرب است. این ماده غذایی به کاهش تجمع چربی در کبد کمک کرده و در کاهش وزن نیز موثر است.
یک مطالعه در سال ۲۰۱۴ نشان داده است که مصرف سرکه سیب می‌تواند به عملکرد درست کبد و کاهش التهابات کبد نیز کمک کند.
روش مصرف:
• یک قاشق غذاخوری سرکه‌ی سیب خام را به یک لیوان آب گرم اضافه کنید.
• به صورت اختیاری می‌توانید به آن عسل اضافه کنید.
• دوبار در روز و پیش از مصرف غذا آن را بنوشید.
• برای چند ماه این درمان را دنبال کنید.
همچنین به یاد داشته باشید سرکه سیب خاصیت اسیدی دارد، در نتیجه برای بهره وری از خواص آن در ابتدا با مقدار اندک (یک قاشق چای خوری) درمان را آغاز کنید.
۲. لیمو
لیموترش حاوی ویتامین C. بالایی است. این ویتامین با خاصیت آنتی اکسیدانی که دارد به کبد کمک می‌کند تا با تولید آنزیمی به نام گلوتاتیون، اثرات سموم را بر کبد خنثی کند؛ بنابراین لیموترش با خاصیت سم زدایی که دارد به درمان خانگی کبد چرب کمک می‌کند.
روش مصرف:
• آب حاصل از نصف یک لیمو ترش را در یک لیوان آب بریزید و آن را برای دو یا سه بار در روز به مدت چند هفته بنوشید. همچنین توصیه می‌شود که در هنگام صبح این کار را کنید.
• همچنین می‌توانید دو تا سه لیمو ترش را برش بزنید، در ظرف آبی بریزید و آن را در بازه‌های زمانی منظم بنوشید.
۳. گیاه قاصدک
گیاه قاصدک گزینه درمانی مناسبی برای کبد چرب است. این گیاه به تجزیه چربی تجمع یافته در کبد کمک می‌کند و عملکرد کبد را بهبود می‌بخشد. عصاره برگ قاصدک می‌تواند در پیشگیری و درمان چاقی مرتبط با کبد چرب غیر الکلی نیز تاثیر گذار باشد.
روش مصرف:
• یک قاشق چای خوری ریشه خشک شده قاصدک را به یک فنجان آب داغ اضافه کنید.
• به مدت ۵ تا ۱۰ دقیقه درپوشی روی آن بگذارید.
• به صورت اختیاری می‌توانید کمی عسل به آن اضافه کنید.
• روزانه سه فنجان از این نوشیدنی را به مدت چند هفته میل کنید.
علاوه بر این می‌توانید از برگ قاصدک در سالاد‌ها و غذا‌ها استفاده کنید.
نکته: در صورتی که در دوران بارداری به سر می‌برید یا به بیماری دیابت مبتلا هستید، از مصرف این گیاه اجتناب کنید.
۴. چای سبز
چای سبز با دارا بودن مقادیر بالای کاتچین می‌تواند به بهبود عملکرد کبد کمک کند و از طرفی سبب کاهش چربی موجود در کبد بیماران مبتلا به کبد چرب غیرالکلی شود. علاوه بر موارد گفته شده چای سبز در دسته بهترین خوراکی‌های چربی سوز قرار دارد و به کاهش وزن کمک می‌کند.
درنهایت توصیه می‌شود برای محافظت از کبد تان و اسیر نشدن در دام کبد چرب، روزانه سه تا چهار فنجان چای سبز بنوشید.
۵. زردچوبه
زردچوبه ادویه‌ای است که با دارا بودن آنتی اکسیدان‌های ارزشمند فروان، می‌تواند در درمان خانگی بیماری کبد چرب موثر باشد. طبق مطالعات انجام شده؛ ادعا شده است که زردچوبه به پیشگیری از ابتلا بیماری کبد چرب کمک کند.
زردچوبه قدرت بدن در هضم چربی را افزایش می‌دهد، در نتیجه از تجمع چربی در کبد پیشگیری می‌کند. همچنین، زردچوبه برای سم زدایی کبد نیز مفید است.
روش مصرف:
• ¼ قاشق چای خوری پودر زردچوبه را در ۲ لیوان آب بریزید و اجازه دهید که بجوشد.
• آن را دوبار در روز بنوشید.
• این نوشیدنی را به مدت چند هفته مصرف کنید.
• همچنین می‌توانید نصف قاشق چای خوری پودر زردچوبه را در یک لیوان شیر گرم حل و روزی یک بار میل نمایید.
در صورتی که کپسول یا مکمل‌های زردچوبه را تهیه کردید، باید آنها را زیر نظر پزشک تان مصرف کنید.