آیا کبد چرب باعث تنگی نفس میشود
به گزارش مشرق، تنگی نفس حاد بسیار ناگهانی اتفاق می افتد، این در حالی است که علایم تنگی نفس مزمن آرامی ایجاد می شود و می تواند مدت زمان زیادی طول بکشد. تنگی نفس حاد و مزمن بسیار با هم متفاوت اند.
نورمن ادلمن، رئیس ارشد علمی انجمن انجمن ریه، می گوید: “اگر به تنگی نفس ناگهانی و شدید دچار شدید سریعا به اورژانس مراجعه کنید و اگر دچار تنگی نفسی شدید که در طول هفته ها و ماه ها بدتر می شود مطمئننا باید به پزشک متخصص مراجعه کنید.”
بیشتر بخوانید:
۱۰ ماده غذایی برای تقویت ریهها
قطعا اگر دچار تنگی نفس به علاوه علایم تنفسی دیگر مانند درد سینه یا سرفه همراه با خون هستید، به طور قطعا نیاز به دریافت کمک پزشکی دارید.
ما در این مقاله به علل رایج تنگی نفس می پردازیم، مطالعه این مقاله قطعا می تواند در هنگام رخ دادن تنگی نفس به شما کمک کند. با ما همراه باشید.
آسم
تنگی تنفس یکی از علائم مشخص آسم است که با خس خس، سرفه و سفتی قفسه سینه همراه است.
این علایم ناشی از مجاری هوایی هستند که تنگ شده اند و این امر باعث می شود که نفس به طور طبیعی در داخل و خارج از بدن سخت تر حرکت کند. آلرژیک و غیر آلرژیک، که هر کدام علل و درمان های بسیار متفاوتی دارند.
آسم آلرژیک با قرار گرفتن در معرض آلرژن هایی از قبیل دود سیگار، گرده، گرد و غبار، کپک و حتی عناصر آب و هوایی ایجاد می شود. مدیریت داروها در این نوع آسم نسبتا آسان است.
دکتر ادلمن توضیح می دهد که آسم غیر آلرژیک مبهم تر بوده و درمان آن سخت تر است و بیشتر زنان میانسال و دارای اضافه وزن را تحت تاثیر قرار می دهد. البته هنوز مشخص نشده است که از دست دادن وزن به کاهش آسم غیر آلرژیک کمک کند.
بسیاری از مردم درک نمی کنند که شما می توانید آسم را نه تنها در دوران کودکی بلکه به عنوان یک فرد بالغ هم گسترش دهید. در هر دو مورد، آسم تمایل دارد که مزمن باشد.
COPD
COPD بیماری مزمن انسدادی ریوی است. برونشیت مزمن و آمفیزم دو نوع اصلی این بیماری هستند. همانند آسم، در بیماری COPD راه های هوایی تنگ می شوند. این امر نه تنها باعث تنگی نفس می شود، بلکه خس خس، تنگی قفسه سینه، و سرفه همراه با مخاط را نیز به دنبال دارد.
دکتر ادلمن می گوید: “اگر COPD دارید، ممکن است همیشه در تمام طول روز، حتی زمانیکه نشسته باشید، تنگی نفس خواهید داشت.” COPD در افراد مسن بیشتر شایع است و معمولا در طول زمان بدتر می شود.
سیگار کشیدن یکی از عوامل خطر برای COPD است و افراد مبتلا به COPD که هنوز سیگار می کشند ، مجبور به ترک سیگار می شوند. برای این بیماری درمانی وجود ندارد، اما درمان هایی وجود دارد که که بسته به این که چقدر شدید است ، متفاوت است. این طیف از درمان ها شامل اکسیژن درمانی، جراحی یا در موارد شدید پیوند ریه را شامل می شود.
آمبولی ریه
آمبولی ریه یک لخته است که از بخش دیگر بدن شما (معمولا پاهایتان) به ریه ها منتقل می شود. این بیماری ، تنگی نفس ناگهانی و شدید را همراه با درد سینه و گاهی سرفه همراه با خون ایجاد می کند. شرایط به طور بالقوه کشنده است و باید فورا درمان شود.
برخی افراد از لحاظ ژنتیکی مستعد عفونت ریوی هستند و یا ممکن است بخاطر اینکه سیگار می کشند ، اضافه وزن دارند، شرایط دیگری مثل سرطان دارند و یا داروهای خاص از جمله قرصهای کنترل بارداری مصرف می کنند، در معرض خطر باشند.
حرکت نکردن برای مدت های طولانی خطر ابتلا به این بیماری را بالا می برد، به همین دلیل سفرهای طولانی هواپیمایی می تواند برای برخی افراد خطرناک باشد.
با اطمینان از اینکه به طور مرتب به ویژه در سفرهای طولانی حرکت می کنید، نوشیدن مقدار زیادی مایعات و استفاده از جوراب فشرده، می توانید از آمبولی ریه پیشگیری کنید. این نوع لخته معمولا با رقیق کننده های خون یا جراحی درمان می شود.
مسمومیت با مونوکسید کربن
مونوکسید کربن یک خطر جدی است که می تواند در نزدیکی خانه پنهان شود. این گاز، گازی بی بو و نامرئی است که توسط سوختن سوخت ها در اتومبیل ها، کامیون ها، شومینه ها، کوره ها و کباب زن ها تولید می شود. اگر شما این گاز را در محیطی کوچک بدون تهویه مانند گاراژ تنفس کنید، جای اکسیژن در سلول های قرمز خون شما را می گیرد که می تواند منجر به آسیب مغزی یا حتی مرگ شود.
علائم مسمومیت با مونوکسید کربن شامل تنگی تنفس، گیجی، سرگیجه و سردرد خفیف بوده و می تواند هم حاد و هم مزمن باشد.
سین دریک، MD، یک متخصص داخلی با سیستم سلامتی هنری فورد در استرلینگ هیتز، میشیگان می گوید: “مسمومیت حاد می تواند یک سناریوی ناشی از استنشاق دود باشد. شما همچنین می توانید [ساختن گاز مونوکسید کربن] را در خانه ها ببینید.”
بهترین راه برای جلوگیری از مسمومیت با مونوکسید کربن، نصب یک دستگاه تشخیص مونوکسید کربن در منزل است. آنها بسیار شبیه به آژیر خطر دود هستند، اما غلظت مونوکسید کربن را در هوا اندازه گیری می کنند.
سیستم گرمایش را هر سال چک کنید، مطمئن شوید که برای تمام وسائل خود تهویه خوبی دارید و وسیله نقلیه خود را در یک پارکینگ بسته و بدون تهویه روشن نکنید.
واکنش های آلرژیک
واکنش های آلرژیک شدید – به نام آنافیلاکسی، شوک آنافیلاکتیک یا شوک آلرژیک – گاهی اوقات در پاسخ به آلرژن های خاص ایجاد می شوند. نیش زنبور و بادام زمینی نمونه های خوبی هستند. اگر این واکنش تشدید شود و باعث متورم شدن گلو و بسته شدن آن شود و تامین کننده هوا را مسدود می کند. هم چنین ممکن است خارش، خس خس، اسهال و استفراغ را نیز تجربه کنید.
راه درمان اینگونه واکنش های آلرژیک تزریق اپی نفرین (آدرنالین) است. افرادی که می دانند آلرژی شدیدی دارند معمولا تزریقگر EpiPens را باخود حمل می کنند. اگر شما EpiPen ندارید یا نمی دانید حساسیت دارید اما ناگهان هر کدام از این علائم را تجربه کردید، به اورژانس مراجعه کنید.
خفگی
اغلب افرادی که در حال خفه شدن ناشی از پریدن یک تکه غذا یا هر چیز دیگری در گلو هستند، معمولا این مورد را درک می کنند. خفگی به سرعت راه تنفس را می بندد و می تواند شما را بکشد.
سرفه یک چیز خوب است و باید تشویق شود. این به آن معنی است که بدن شما سعی دارد شی را از گلو خارج کرده و بیرون بیندازد. صحبت کردن هم خوب است. دکتر دریک می گوید: “این به آن معنا است که هوا از طریق تارهای صوتی شما رد می شود.” این به معنی حل شدن مشکل نیست، فقط یک نشانه خوب است، شما باید سعی کنید از شر مانع خلاص شوید. مانور هایملیک (Heimlich maneuver) یکی از مواردی است که اغلب در رهایی از خفگی موثر است.
مانور هایملیک شامل ایستادن در پشت سر کسی است که در حال خفگی است، سپس باید بازوهایتان را دور کمر بیمار به صورت مشت گره کرده قفل کنید، سپس این ناحیه را به صورت قوس به بالا محکم فشار دهید، همزمان به کمک بالا تنه یک فشار رو به جلو نیز به بیمار وارد می کنیم، تا چیزی که در گلو گیر کرده بود به بیرون پرتاب شود.
شما حتی می توانید مانور هایملیک را روی خودتان انجام دهید، یک دستتان را روی شکمتان مشت کنید و سپس با دست دیگرتان آن را به شکم تان فشار دهید.
پنومونی یا ذات الریه
پنومونی به معنی عفونت ریه های شما است. دو نوع پنومونی وجود دارد: ویروسی و باکتریایی.
دکتر ادلمن می گوید : “معمولا تنگی نفس با پنومونی ویروسی رایج است که گاهی اوقات به آن پنومونی سرپایی نیز گفته می شود. این نوع همچنین نسبت به ذات الریه باکتریایی راحت تر است و معمولا ظرف یک تا سه هفته پاک می شود. به طور کلی ذات الریه باعث می شود که مجاری هوایی شما ورم کند و کیسه های هوایی در ریه های شما پر از خلط شود و به تنگی نفس و خستگی منجر شود.”
پنومونی باکتریایی می تواند به طور ناگهانی و یا طی چند روز بروز کند و همچنین ممکن است تب بالا را به همراه داشته باشد. پنومونی ویروسی معمولا در عرض چند روز ظاهر می شود و می تواند بسیار شبیه آنفولانزا باشد. پنومونی باکتریایی می تواند با آنتی بیوتیک درمان شود. داروهای ضد ویروسی هم ممکن است به پنومونی ویروسی کمک کنند.
همچنین واکسن هایی ضد باکتری پنومونی باکتریایی که شایع ترین علت پنومونی باکتریایی هستند، برای کودکان خردسال، بزرگسالان مسن تر و افراد مبتلا به شرایط سلامتی خاص توصیه می شود.
فشار خون پایین
فشار خون پایین می تواند باعث مشکلات سلامتی شود و تنگی نفس یکی از آن هاست. فشار خون بسیار پایین – که هیپوتانسیون نامیده می شود – می تواند موجب سرگیجه شده و حتی ممکن است شما را بیهوش کند.
فشار خون پایین (۹۰/۶۰ یا کمتر) می تواند ناشی از کمبود آب بدن (حتی در اثر تمرین شدید)، عفونت، حاملگی، داروهای خاص و شرایط پزشکی باشد.
انواع خاصی از فشار خون پایین وجود دارد. به عنوان مثال، فشارخون ارتواستاز (Orthostatic hypotension) زمانی است که شما ناگهان از حالت نشسته یا دراز کشیده بلند می شوید و فشار خون شما پایین می افتد. Postprandial hypotension نیز بعد از خوردن غذا اتفاق می افتد. اختلالات در مغز یا سیستم عصبی تان نیز می تواند فشار خون را کاهش دهد.
با هیدراته ماندن و جلوگیری از کم آب شدن بدن، خوردن نمک به اندازه کافی، اجتناب از الکل، پوشیدن جوراب های متراکم و هرگونه شرایط پزشکی یا داروهایی که ممکن است به علائم شما کمک کنند، از پایین آمدن فشار خون جلوگیری کنید.
مشکل قلبی
قلب و ریههای شما به شدت به هم مرتبط هستند. دکتر ادلمن میگوید: “هر چیزی که توانایی قلب برای پمپ کردن خون را کاهش دهد، باعث تنگی نفس می شود.”
او می گوید: “قاعده کلی این است که اگر برون ده قلبی یا cardiac output شما هنگامی که شما ورزش می کنید (حتی ورزش های خفیف مانند راه رفتن) آن چیزی نیست که باید باشد، شما احساس تنگی نفس خواهید داشت که می تواند ناشی از عوامل قلبی عروقی باشد.”
داشتن یک قلب بزرگ، تپش قلب غیرطبیعی، یا حمله قلبی از جمله بیماری هایی هستند که می توانند موجب تنگی نفس شوند. تنگی نفس یک علامت رایج در افراد مبتلا به نارسایی احتقانی قلب است.
دکتر دریک می گوید: “در نارسایی قلبی، قلب به اندازه کافی قوی نیست و تجمع بیش از حد مایع در بافت ها ازجمله در اندامها، شکم، کبد، دستگاه گوارش و ریه را به دنبال دارد”
در مورد علائم خود با دکتر خود صحبت کنید و اگر تنگی نفس به طور ناگهانی رخ می دهد، شدید است و با درد قفسه سینه یا سایر نشانه های حمله قلبی همراه است، به دنبال مراقبت های اضطراری باشید.
چاقی
دکتر ادلمن می گوید: “اضافه وزن یا چاقی مفرط می تواند انواع خاصی از آسم را تشدید کند، هرچه شما سنگین وزن تر باشید، به احتمال بیشتری مبتلا به آسم خواهید بود. اما اضافه وزن می تواند نفس کشیدن را برای هر کسی سخت کند، صرف نظر از اینکه او آسم دارد یا نه.
او می گوید: “فشار بر روی دیواره سینه یا فشار بر دیافراگم از چربی اضافی، ریه ها را فشرده می کند. هورمون های التهابی که توسط چربی اضافی چربی ترشح می شوند ممکن است مجاری هوایی را منقبض کنند.”
تنگی نفس نشانه ای از بیماری به نام سندرم چاقی (OHS) است. این زمانی اتفاق می افتد که تنفس ناکافی، به دلیل فشار بر روی سینه، سطح اکسیژن را پایین می آورد و سطح دی اکسید کربن را در خون بالا می برد. Untreated، OHS میتوانند منجر به مشکلات قلبی و حتی مرگ شوند. OHS می تواند به مشکلات قلبی و حتی مرگ منجر شود.
سیگار کشیدن
ممکن است افراد سیگاری درک نکنند که این عادت، حتی اگر برای تمام مدت سیگار نکشیده باشند، باعث تنگی تنفس می شود.
دکتر ادلمن می گوید: “مردم در انکار نشانه ها بسیار خوب هستند، به خصوص سیگاری ها که می خواهند به سیگار کشیدن ادامه دهند و اعتراف نکنند که دچار مشکل شده اند. شما یاد می گیرید که با این نشانه ها زندگی کنید.”
هرچه بیشتر سیگار بکشید، این بیماری بدتر خواهد شد و احتمالا منجر به COPD، سرطان ریه و شرایط دیگر خواهد شد.
اگر سیگار نمی کشید، شروع نکنید و اگر فردی سیگاری هستید، هرچه زودتر آن را ترک کنید. دکتر ادلمن می گوید: “در صورتیکه شما سیگار را ترک کنید، در طول زمان سالم تر می شوید.”
سرطان ریه
جای تعجب نیست، شرایط مختلف ریه در مراحل مختلف رشد می توانند سبب تنگی تنفس شود. دکتر ادلمن می گوید: “تقریبا تمام بیماری های منتشر شده ریه می تواند باعث تنگی نفس شود.” بیماری های منتشر شده ریه زمانی است که کل ریه آسیب دیده است.
سرطان ریه یک مثال بسیار ترسناک است. دکتر ادلمن می گوید: ” چیز وحشتناکی که در مورد سرطان ریه وجود دارد این است که وقتی شروع می شود و در مرحله ای است که قابل درمان است، اغلب نشانه ای ندارد، آشکار شدن علایم به این معنی است که درمان سخت تر شده است.
سایر بیماری های ریوی که سبب تنگی نفس می شوند عبارتند از: سل و کروپ (هر دو عفونت ریه)، فشار خون ریوی (نوعی از فشار خون بالا که بر ریه ها اثر می گذارد) و فیبروز ریوی (یک بیماری که شامل آلودگی بافت ریه است).
دنده های شکسته
دنده های شکسته به تنهایی می توانند باعث تنگی نفس و درد ناگهانی شوند، اما علاوه بر این می توانند ریه را سوراخ کرده و منجر به یک ریه فرو ریخته شوند، که پنوموتوراکس نامیده می شود.
دکتر ادلمن معتقد است: “یک ریه فرو ریخته و سوراخ شده هم درد به همراه دارد هم تنگی نفس! اگر به طور ناگهانی تنگی نفس و درد شدید داشتید سریعا به اورژانس مراجعه کنید “
هیچ درمان خاصی برای دنده های شکسته وجود ندارد، فقط باید به آن ها اجازه بدهیم تا التیام یابند. اما پزشکان می توانند از ریه سوراخ شده مراقبت کنند. اگر فقط یک قسمت کوچک از ریه فرو ریخته باشد، نظارت و اکسیژن تراپی می تواند همه چیزی باشد که مورد نیاز است. زمانی که بخش بزرگتر باشد ، یک سوزن یا لوله داخل قفسه سینه می تواند کمک کند. اگر این کار عملی نشود، ممکن است جراحی لازم باشد. دنده های شکسته نیز خطر ابتلا به پنومونی را به خصوص در افراد مسن افزایش می دهد.
اضطراب
یکی از علائم کلاسیک حمله عصبی این است که احساس می کنید که نمی توانید نفس بکشید.
احساس کمبود نفس در این حالت می تواند باعث شود که شما احساس اضطراب بیشتری بکنید و یک چرخه معیوب را ایجاد کنید که گاهی منجر به وحشت کامل میشود.
تپش قلب، عرق کردن و احساس عذاب قریب الوقوع، سایر علایم رایج در این زمینه هستند.
یاد بگیرید که اضطراب را با استفاده از تکنیک های تمدد اعصاب و تنفس عمیق مدیریت کنید (این کار به گسترش ریه های شما کمک می کند تا شما در هوای بیشتری تنفس کنید)، و از چیزهایی که شما را تحریک می کند، اجتناب کنید.
یک متخصص سلامت روانی می تواند به شما کمک کند که کافئین و الکل را محدود کنید و از سیگار اجتناب کنید، که همه آن ها می تواند موجب اضطراب شود.
کم خونی
کم خونی، یک بیماری شایع به ویژه در میان زنان است، که می تواند باعث تنگی نفس شود.
دکتر دریک توضیح میدهد: “سطح اکسیژن شما خوب است، اما گلبول های قرمز کافی برای حمل اکسیژن وجود ندارند.” این می تواند باعث شود که شما احساس ضعف، خستگی و سرگیجه کنید.
معمولا کم خونی را می توان درمان کرد، اما درمان بستگی به این دارد که چه چیزی باعث مشکل شده است. مکمل های آهن ممکن است به افزایش گلبول های قرمز خون در برخی از مردم کمک کنند، همچنانکه می توانند غذاهای غنی از آهن مانند گوشت گاو ، لوبیا، سبزیجات برگ سبز تیره، میوه خشک، و غلات تقویت شده را بخورند.
افراد دیگر ممکن است به دارو و یا حتی تزریق خون نیاز داشته باشند. کم خونی همچنین می تواند ناشی از شرایطی مانند سرطان، روماتیسم مفصلی، یا HIV / AIDS باشد.
منبع: مجله سلامت
متأسفانه امروزه بیماریهای کبدی رواج روزافزونی یافتهاند. عملکرد ضعیف کبد توانایی بدن در هضم مناسب غذا، جذب مواد مغذی، شکستن چربیها و دفع مواد سمی را کاهش میدهد. عارضههای گوناگونی موجب آسیب دیدن کبد میشوند، بیماری کبد چرب یکی از عارضههای کبد است که درصد شیوع بالایی در سراسر جهان دارد.
کبد چرب چیست؟
بیماری کبد چرب را نمیتوان به تنهایی به عنوان یک بیماری تعریف کرد، بلکه عموماً آغازکننده بیماریها قلمداد میشود. اما حتی هنگامی که این بیماری در معاینههای بالینی تشخیص داده میشود، از این عبارت کلی برای تعریف آن استفاده میشود که “بیماری کبد چرب زمانی رخ میدهد که چربی اضافی در سلولهای کبد انباشته شود.” تجمع بیش از حد چربی در سلولهای کبد و پر شدن فضاهای میان بافتی، این اندام را بزرگتر و سنگینتر از حالت طبیعی میسازد.
در پاسخ به این سوال که کبد چگونه چرب می شود؟ باید گفت بروز بیماری کبد چرب را به چند روش میتوان توضیح داد، مقبولترین توضیح این است که عملکرد کبد تا اندازهای دچار نقص میشود که دیگر نمیتواند چربیها را به خوبی بشکند و خارج کند. توضیح دیگر این است که بگوییم استخراج چربی روده، یعنی محل تجزیه و جذب غذای مصرفی، افزایش مییابد.
کبد نیز چربیهای موجود در وعده غذایی را که توسط بدن جذب میشود تجزیه میکند. بنابراین اگر فردی به طور مستمر در مصرف چربی زیادهروی کند، میزان چربی بالایی به کبد میرسد. کبد نمیتواند فرایند متابولیسم را بر روی این مقدار زیاد چربی که در هر وعده رژیم غذایی وارد بدن میشود انجام دهد، و در نهایت چربی مازاد به صورت تریگلیسیریدها انباشته میشود. این تجمع تدریجی چربی به التهاب کبد و آسیب دیدن سلولهای آن میانجامد که در نهایت به آن بیماری کبد چرب گفته می شود.
علایم
علایم بیماری کبد چرب بروز نمی کنند و بیماری با هیچ علامتی، به ویژه در ابتدای بیماری، همراه نیست. در صورت پیشرفت بیماری، معمولاً پس از سپری شدن چند سال یا حتی چند دهه، مشکلات مبهمی نظیر موارد زیر تجربه میشوند:
- خستگی مزمن
- کاهش وزن یا کماشتهایی
- ضعف
- حالت تهوع
- گیجی، ضعف قوه تشخیص یا مشکل در تمرکز کردن
بیمار علاوه بر موارد فوق گاهی با علایم زیر نیز مواجه میشود:
- درد مرکز یا قسمت راست بالای شکم
- کبد بزرگ شده
- تیره شدن رنگ پوست یا لک صورت، جوش صورت که معممولاً روی گردن یا زیربغل رخ میدهد.
- سفید شدن زبان
- بوی بد دهان
- کهیر و حساسیتهای پوستی
- خارش پوست
- تعرق بیش از اندازه
- بوی نامطبوع و زننده بدن
- حلقههای تیره زیر چشم
- زرد شدن چشم
- قرمزی، تورم و خارش چشم (حساسیت چشم)
- آکنه دوران بزرگسالی (آکنه روزاسه) ـ (جوشهای قرمز اطراف بینی، گونهها و چانه)
- ظاهر شدن خالها و نقطههای مایل به قهوهای روی پوست مانند لک صورت (خالهای کبدی)
- قرمز شدن کف پا و دست که گاهی با خارش و التهاب نیز همراه است.
- سرخ شدن صورت یا افزایش تعداد رگهای خونی صورت (مویرگها/ رگها)
- سردرد، سرگیجه و در مواردی تنگی نفس
علت و علل
مدرن شدن سریع کشورهای آسیایی افزایش میزان چاقی و مشکلات ناشی از آن را برای مردم این نواحی به ارمغان آورده است. بیماری کبد چرب در دستکم 25% جمعیت کشورهایی تشخیص داده میشود که چاقی در آن رواج گسترده دارد. از دیگر علل و علت کبد چرب می توان به موارد زیر اشاره کرد:
- چاقی احتمال ابتلا به دیابت را افزایش میدهد، و بیمار دیابتی بیش از دیگران مستعد ابتلا به کبد چرب است. البته این بیماری خود به خود در بیمار دیابتی بروز نمییابد، بلکه دیابت مقاوم به انسولین به علاوه وجود چربی اضافی در بدن در نهایت باعث بروز این بیماری میشود.
- در مورد رابطه هپاتیت با کبد چرب باید گفت یکی از عاملهای مؤثر در ابتلا به این بیماری، هپاتیت C است که التهاب کبد را به دنبال دارد، لازم به ذکر است که هپاتیت با کبد چرب تقاوت دارد.
- کبد چرب معمولاً پیآمد مصرف مشروبات الکلی سنگین است؛ هر چند این عارضه تنها مشروب خواران را هدف قرار نمیدهد و در میان افراد غیر الکلی نیز رواج دارد که علت آن عموماً مصرف طولانی مدت داروهای تجویزی، رژیم غذایی نامناسب، سوء تغذیه، بیماریهای خاص ناشی از سبک زندگی فردی مانند دیابت، چاقی یا سطح کلسترول بالا است.
- یکی از مهمترین و شاخصترین عوامل ابتلا به این بیماری الکل و پس از آن چاقی است. چربی مازاد در ناحیهی شکم بیش از افزایش وزن کلی بدن به بیماری کبد چرب ارتباط مییابد. اکثر افراد چاق از ضرورت کاهش وزن آگاه هستند، حال آن که تعداد انگشتشماری از آنان واقعاً قدمی در این راه برمیدارند. شاخص توده بدنی کمتر از 25 به عنوان محدوده سلامت اکثر افراد قلمداد میشود، البته این میزان با توجه به قد و جنسیت فرد تغییر میکند.
- بارداری و حاملگی نیز به دلیل به هم خوردن تعادل هورمونها در طی این دوره و همچنین افزایش وزن یکی از علل بیماری کبد چرب به شمار میرود. اما پس از زایمان، کبد به خودی خود و بدون هیچ گونه درمان خاصی شروع به بهبود یافتن میکند و به ندرت لازم است تا برای بیماری کبدی ناشی از حاملگی برنامه درمانی خاصی در نظر گرفته شود.
انواع
دو نوع کبد چرب عبارتست از الکلی و غیر الکلی. اگر چه فرایند بروز هر دو نوع یکسان است. جهت تعیین شدت یا گرید کبد چرب برای آن یک نظام درجهبندی در نظر گرفته شده است. تشخیص درجه بیماری برای ارائه برنامه درمانی مناسب و بهبود سریع بیمار اهمیت دارد.
- درجه یا گرید 1 (نوع 1): گونه سادهای که عملکرد کبد را مختل نمیسازد، اما همچنان نیازمند مدیریت است.
- درجه یا گرید 2 (نوع 2): عارضهای متوسط که به منظور جلوگیری از پیشرفت بیماری باید تحت درمان قرار گیرد.
- درجه یا گرید 3 (نوع 3): حالت شدید بیماری که معمولاً با بروز علائم کبد چرب توأم است.
در کودکان
بیماری کبد چرب کودکان رایجترین بیماری کبدی در بچه ها است. تقریباً 10% کودکان عمدتاً به دلیل چاقی بیش از حد به بیماری کبد چرب غیرالکلی دچار میشوند. تخمین زده میشود که از هر ده کودک یک نفر اضافه وزن دارد. برآوردی که ظرف یک دهه گذشته حدوداً سه برابر شده است. بیماری کبد چرب در میان تقریباً 3% از کودکان و 22 تا 53 درصد از کودکان چاق رواج دارد. بروز این عارضه در کودکان از سن چهارسالگی شروع میشود و احتمال ابتلا به آن با بالا رفتن سن فزونی مییابد، بنابراین در میان نوجوانان درصد شیوع بالاتری دارد. به علاوه دختران بیش از پسران به این بیماری دچار میشوند.
در بارداری
چربی به ندرت در کبد مادران طی دوران بارداری انباشته و باعث بروز کبد چرب حاد بارداری می شود و خیلی به ندرت زندگی مادر و جنین را در معرض خطری جدی قرار میدهد و به از کار افتادگی کبد، کلیه، عفونت شدید یا خونریزی میانجامد. دلیل این امر کاملاً مشخص نیست، اما احتمالاً هورمونها بدون تأثیر نیستند.
پس از تأیید تشخیص کبد چرب حاد حاملگی، پزشکان سعی میکنند تا هر چه سریعتر نوزاد را از رحم مادر خارج کنند. پس از آن هر چند مادر به مدت چند روز تحت مراقبتهای ویژه قرار میگیرد، اما عملکرد کبد غالباً ظرف چند هفته به حالت طبیعی برمیگردد.
تشخیص
همانطور که پیشتر اشاره شد، انباشت چربیهای مازاد در سلولهای کبد موجب التهاب درونی و آسیب دیدن سلولها میشود. آنزیمهای کبدی موجود در این اندام عملکردهای معینی را بر عهده دارند و زمان بروز آسیب در جریان خون آزاد میشوند. در آزمایشهای معمول خون افزایش آنزیمهای کبدی مشخص میشود و در نتیجه احتمال داده میشود که فرد به بیماری کبد چرب مبتلا شده است.
سپس با انجام آزمایشهای تصویر برداری عارضه کبد چرب تشخیص داده میشود که در صورت ابتلا به آن، کبد در سونوگرافی روشن دیده میشود یا اکوژنیسیتهاش افزایش مییابد و در سی. تی. اسکن تراکم آن کمتر به نظر میآید. با این حال در این روشهای تشخیصی شدت و نوع بیماری مشخص نمیشود و با ارزیابی نتایج آنها نمیتوان پی برد که آیا عارضه موضعی است یا انتشار آن در تمام این اندام شروع شده است. نمونه برداری از کبد بهترین گزینه برای انجام تشخیص کبد چرب است. نمونهبرداری به صورت یک عمل بسته و با حداقل تهاجم تحت بیحسی موضعی انجام میشود، سوزن ظریفی برای بیرون کشیدن نمونه از محتویات و بافتهای کبد وارد بدن میشود و سپس نمونه به دست آمده به دقت با استفاده از میکروسکوپ برای تعیین وجود چربی داخل آن بررسی میشود.
درمان
بیمار و پزشک به کمک یکدیگر برنامهای را برای تغییر سبک زندگی تدوین میکنند. تغذیه و رژیم غذایی مناسب کبد چرب، افزایش فعالیت جسمی و ورزش کردن و مصرف داروی کبد چرب در صورت لزوم برای کنترل میزان کلسترول و قند خون عاملهای خطری را به حداقل میرساند که تصفیه چربی سلولهای کبد را به دنبال دارد.
- کاهش وزن: باید به شیوهای مناسب و سالم انجام شود، حذف وعدههای غذایی و گرسنه ماندن برای مدتی طولانی صرفاً مشکل کبد را تشدید میکند. اما با پیگیری برنامه ورزشی منظم و سالم میتوان به تدریج به وزن مطلوب رسید.
- انتخاب مواد غذایی مناسب: بیماران مبتلا به کبد چرب باید رژیم غذایی خود را محدود کنند. غذاهای پرچرب شامل فراوردههای لبنی پرچرب و گوشت قرمز باید کاملاً از برنامه غذایی حذف شود. از مصرف هر گونه محصولات غذایی فرآوری شده و غلات خودداری شود. توصیه میشود رژیم غذایی با مواد قندی و نمک پایین رعایت شود و میوهها و سبزیجات خام بیشتری در وعدههای غذایی روزانه گنجانده شود تا آب بدن کم نشود.
- قطع مصرف داروهای مشکلساز: مصرف داروهایی که تأثیر نامطلوب و منفی بر کبد چرب دارند باید متوقف شود و داروهایی کمخطرتر جایگزین آنها گردد.
- ورزش کردن: کاهش چربی شکم به کمک ورزش کردن برای بیماران مبتلا به کبد چرب مفید است. دنبال کردن برنامه ورزشی روزانه وزن بدن را در حد مطلوب نگه میدارد و مانع بروز بسیاری از عارضهها میشود.
بااین وجود، بعضی از اختلالهای مرتبط با کبد چرب مانند کلسترول بالا، افزایش قند خون و چاقی را تنها میتوان با مداخلههای دارویی به صورتی کارآمد درمان کرد. اگر این اختلالها تحت کنترل درنیایند، هر گونه تلاش در جهت درمان بیماری کبد چرب تلاشی بیهوده و محکوم به شکست است. بنابراین داروهایی مانند متفورمین برای درمان دیابت مقاوم به انسولین، داروهای استاتین برای مدیریت کلسترول بالا و داروهای رفع معضل چاقی تجویز میشوند.
رژیم غذایی
یکی از عوامل مهم در درمان بیماری کبد چرب پرهیز از غذاهای مضر می باشد. در ادامه بعضی از رژیم های غذایی مؤثر در درمان کبد چرب شرح داده میشوند:
- پرهیز از کربوهیدراتهای بد مانند شکر و آرد تصفیه شده، نان سفید، انواع شیرینی، سودا و دیگر غذاهای تصفیه یا فرآوری شده. این مواد به تریگلیسرید، نوعی از چربی که درون کبد انباشته میشود، تبدیل میشوند.
- مصرف کربوهیدراتهای سالم مانند محصولات فرآوری نشده و سبوسدار، سبزیجات (مانند فلفل و…)، میوهها (مانند گوجه فرنگی، توت فرنگی، انار، لیمو ترش و…) و حبوبات.
- پرهیز از چربی بد. چربیهای بد چربیهای اشباع شده و ترانس هستند. مصرف گوشتهای پرچرب مانند گوشت گاو، بره، خوک و مرغ با پوست، لبنیات پرچرب، کره، پنیر، بستنی خامه و… مضر است. میزان چربیهای ترانس را میتوان به راحتی با خوددرای از مصرف دوناتها، کیکها، مافینها، کلوچهها و شیرینیهای صنعتی، تنقلات بسته بندی شده مانند چیپس، مارگارین، غذاهای سرخ شده و آماده، آب نبات و… کاهش داد.
- مصرف چربیهای خوب یا چربیهای اشباع نشده مونو(یگانه) و پلی (چندگانه) چربیهای سالم به شمار میروند و یکی از موارد مورد توجه در درمان بیماری کبد چرب می باشد. برای آشپزی از روغنهای سرد فشاری و اسیدهای پرب دارای امگا 3 استفاده کنید. رون زیتون، روغن کانولا، روغن آفتابگردان، روغن بادام زمینی و روغن کنجد از روغنهای خوب به شمار میآیند. آووکادو، زیتون و خشکبار (بادام، بادام زمینی، فندق و…) بیشتری مصرف کنید. موارد اشاره شده در دستهی چربیهای اشباع نشده مونو قرار میگیرند، از چربیهای اشباع نشده پلی میتوان روغن دانه سویا، روغن ذرت، روغن گلرنگ، گردو، تخمه کدو و آفتابگردان، کنجد، بذر کتان، ماهیهای چرب مانند قزلآلا، آزاد، تون، اسقومری، ساردین، شیر سویا و توفو را برشمرد. به خاطر داشته باشید که اگرچه چربیهای خوب سالم و خوب هستند، اما مانند هر چیز دیگری با زیادهروی در مصرف خاصیت بد پیدا میکنند.
- شکر و نمک کمتری استفاده کنید، مصرف این دو ماده موجب تشدید بیماری کبد چرب می شود. برای شروع میتوانید آب لیمو یا سرکه به غذا اضافه کنید تا غذا با نمک کمتر همچنان طعم دلخواه داشته باشد. از عسل ارگانیک و طبیعی به جای شکر تصفیه شده استفاده کنید.
- هنگام پخت غذا، از افزودن ادویههایی مانند زردچوبه و زیره سبز غافل نشوید چون تأثیر فوقالعادهای در درمان کبد چرب دارند.
- ویتامین E به عنوان یک آنتی اکسیدان از بدن در برابر آسیبهای رادیکالهای آزاد محافظت میکند. این تأثیر حفاظتی به ویژه برای کبد بسیار مفید است چون رادیکالهای آزاد در طول فرایند سمزدایی طبیعی تولید میشوند.
- کربوهیدراتهای تصفیه شده مانند برنج سفید، نان سفید، ماکارونی و رشته و پاستا را باید از رژیم غذایی کاملاً حذف کرد.
چون غذاهای فراوری شده و آماده حاوی چربیهای مضر بیشتری هستند، باید از مصرفشان اجتناب کرد. برشتوکهای صبحانه نیز فراوری شده و بنابراین ممنوع هستند. همچنین چون محصولات صنعتیای مانند کیک، کلوچه، بیسکویت، پفک و…برای آماده شدن و پخت نیاز به چربی بیشتری دارند، باید از برنامه غذایی بیماران مبتلا به بیماری کبد چرب حذف شوند.
پیشگیری
با در پیش گرفتن سبک زندگی سالم میتوان وزن بدن را در حد مطلوب نگاه داشت و از یکی از عاملهای اصلی بروز بیماری کبد چرب، یعنی چاقی، جلوگیری کرد. از یاد نبرید که ورزش و رژیم غذایی سالم دو مؤلفهی مهم تمام برنامههای کاهش وزن محسوب میشوند. در پایان پیشنهادهایی جهت پیشگیری از ابتلا به بیماری کبد چرب ارائه میشود:
- انتخاب سبک زندگی سالم
- پیگیری یک برنامه تدریجی و مستمر کاهش وزن در صورت لزوم
- رعایت رژیم غذایی متعادل سرشار از فیبر و دارای چربیهای اشباع شده کمتر
- به حداقل رساندن مصرف شکر، کاهش مصرف غذاهای سرخ کردنی
- گنجاندن ورزشهایی مانند پیادهروی، شنا، باغبانی و نرمشهای کششی در برنامه روزانه، حداقل چهار روز در هفته.
- مصرف نکردن مشروبات الکلی
بیماری کبد چرب در چند دهه اخیر شیوع زیادی پیدا کرده است، یکی از دلایل عمده آن عدم مصرف مواد غذایی مناسب و اضافه وزن می باشد. علایم بیماری کبد چرب جز در موارد شدید بروز نمی یابد، و بیماری در مراحل اولیه هیچ علائمی ندارد. این بیماری در هر سنی حتی در کودکان نیز ممکن بروز پیدا کند. درمان این بیماری عمدتا با برطرف کردن علت و رژیم غذایی مناسب می باشد.